Ronald Plasterk: Studeer biologie!

Wat doet een bioloog als woordvoerder financiën van de PvdA? Die vraag krijg ik nog wel eens. En de plek om er antwoord op te geven is in het biologisch verantwoorde VARA-programma Vroege Vogels, op de ochtend van 1 Mei. Dus daar gaan we.

De economie is met een beetje goede wil te beschouwen als een wetenschap. Met een beetje veel goede wil, want een wetenschap kan toetsbare voorspellingen doen, en er is van al die economen met hun grote mond niemand geweest die de grote financiële crisis heeft voorspeld. Maar dat terzijde. Er zijn eigenlijk twee opleidingen die iemand in staat stellen een nuttige bijdrage te leveren aan de economische wetenschap.

De ene is de natuurkunde. U weet, onze enige Nobelprijswinnaar economie, Jan Tinbergen, was van huis uit fysicus. En ook mensen als Sweder van Wijnbergen, Rick van der Ploeg, zijn opgeleid als natuurkundigen.
Maar er is nog een tweede weg tot de wetenschap der economie. Dat is de biologie.

Kijk, de natuurkunde, en zeker die van Tinbergen, dus de natuurkunde die teruggrijpt op de negentiende eeuw, is een vak dat uitgaat van simpele lineaire causale verbanden. A veroorzaakt B. Tinbergen was de initiator van het CPB, het Centraal Plan Bureau, en de titel alleen al ademt de sfeer van de vroege twintigste eeuw. Het moet, het kan, kom op voor het plan. We bedenken hoe we het hebben willen, dan maken we een plan, dan voeren we het uit. Simpel en doeltreffend.

Dat was de wereld van voor de chaostheorie. De wereld, toen een gevolg nog een oorzaak had. Toen we de werkelijkheid nog konden zien als een bak knikkers die volgens de wetten van Newton hun voorspelbare weg gingen.

Inmiddels weten we dat we zelfs iets simpels als het weer nog geen week vooruit kunnen voorspellen. Het KNMI is in voorspellende waarde ongeveer net zo goed als Tinbergens CPB: het was vandaag mooi weer, dus het zou best kunnen dat het dat morgen en overmorgen ook weer mooi wordt, maar wat het daarna wordt is onzeker. De economische groei was 2%, dus het zou volgend jaar best ook weer 2% kunnen zijn.

De werkelijkheid is dat de economie een complex systeem is, vol van zelfversterkende effecten, zogenaamde feed-forward effecten. Als iedereen denkt dat Griekenland zijn schulden nooit meer zal kunnen betalen, dan gaan de schuldeisers in vliedende vaart hun geld er weghalen, en dan gaat Griekenland failliet. Een self fullfilling prophecy. Als de politiek mensen weet te overtuigen dat het uiteindelijk goed komt met Griekenland, dan is dat ook zo. Daarmee wordt het gedrag van de financiële markten nog het beste te vergelijken met dat van een vlucht spreeuwen: de vlucht gedraagt zich als een samenhangend geheel, als een organisme, je weet dat ze met zijn allen op een gegeven moment een andere kant op gaan vliegen, maar je kunt niet uitrekenen op welk moment, en naar welke kant. Er zit wel systeem in, maar dat is niet meer op een simpele manier te herleiden tot het gedrag van een spreeuw. Het complexe systeem heeft, wat dan heet, emergente eigenschappen, het gaat bijna een eigen leven leiden. Dat inzicht is nieuw ten opzichte van de natuurkunde van de vorige eeuw.

Kortom, vroege vogels: de beste ingang tot het begrip van de complexiteit van de economie is de wereld van de vogels, de biologie. Daarom is er niet één maar zijn er twee studies die u kunt volgen als u een werkelijk begrip van de economie wil krijgen: natuurkunde, en biologie. Als u wilt snappen of Portugal om zal vallen, als u wilt bedenken hoe het verder moet met de euro, dan is er maar één advies: doet straks de schoenen aan, de paden op, de lanen in, ga mee naar buiten allemaal, dan volgen wij de Wielewaal. Ik wens u een mooie 1e Mei.

Foto: Lex Draijer