Wim Daniëls: lichtgewicht dinosauriërs_14_03_2014

Onlangs maakten Britse onderzoekers bekend dat de evolutie van vogels 20 miljoen jaar eerder is begonnen dan tot nu toe werd gedacht. In plaats van 150 miljoen jaar geleden 170 miljoen jaar geleden. De vroege vogels zijn dus nog vroeger dan gedacht. De nieuwe vroegste vogels waren volgens de onderzoekers lichtgewicht dinosauriërs. Ik herhaal: lichtgewicht dinosauriërs. Dat klinkt als een tegenspraak, want bij 'dinosauriërs denk je toch allereerst aan grote, logge beesten, een soort neushoorns op hoge poten. Maar nee, nu blijkt dat er ook lichtgewicht dinosauriërs zijn geweest die van boom naar boom zweefden, zij het zonder te klapwieken. Het waren een soort Tarzan en Janes, want die deden het ook, van boom naar boom zweven zonder te klapwieken.

De ontdekking van de Britse onderzoekers maakt in feite een nieuwe definitie noodzakelijk van het woord 'vogel'. In de laatste editie van de Dikke van Dale wordt de vogel gedefinieerd als 'elk der dieren van de door hun lichaamsvorm scherp afgebakende aldus genoemde klasse van gewervelde dieren bij wie de voorste ledematen in vleugels veranderd zijn, terwijl het lichaam met veren bedekt is en dat in beginsel het vermogen heeft om te vliegen; zij hebben een snavel en planten zich voort door eieren'.

Het is een mondvol, terwijl Van Dale - het woordenboek bestaat dit jaar precies 150 jaar - in zijn allereerste editie, uit 1864, nog heel bescheiden begon. Een vogel was toen nog niet meer dan 'een eijerbroedend dier (op twee pooten) van vleugels en vederen voorzien'. Dat die vleugels en vederen een functie hadden, werd tien jaar later pas duidelijk in de tweede druk, waarin Van Dale schreef: 'Vogels vormen eene klasse van dieren. Zij zijn met vederen bedekt en van vleugels voorzien, waarmede zij zich in de lucht bewegen.'

In de vierde druk, van 1904, was de beweging van de vogels in de lucht alweer verdwenen, alsof ze het in korte tijd ook weer hadden verleerd.
In de editie van 1904 stond ook, en voor het eerst, dat vogels zich voortplanten door eieren. Dat staat er nu, ruim 100 jaar later, nog altijd in: vogels planten zich voort door eieren. Dat 'eieren' klinkt hier als een werkwoord: 'Het is voorjaar; denk je niet dat de vogels zo langzamerhand weer gaan eieren?' Zoiets.

Stel dat vogels zouden kunnen praten en je zou ze de vraag stellen: 'Hoe planten jullie je voort?' Zouden ze dan antwoorden: door eieren? Ik denk het niet. Hoe noem je de voortplanting bij mensen trouwens? Mensen planten zich voort zonder eieren? Ja, en dat is erg genoeg. Een mooie schaal om een baby heen zou het voor barende vrouwen stukken makkelijker maken. Nu steekt er aan alle kanten iets uit: een arm, een been, een oor. Als een vrouw gewoon net als vogels een ei zou baren, zou je er vervolgens ook nog een fraai familietafereel bij hebben als de baby zichzelf uit de eierschaal schopt. De eerste barst in de schaal, de tweede barst, de grote teen die naar buiten komt, enzovoort. Dat zou me een 'O' en 'Ah' geven. En veel foto's op internet: geen selfie maar een selfei.

Maar de vraag was dus: hoe planten mensen zich voort? Door eicelbevruchting, zou ik zeggen. Maar dat is ook wat er bij een vogel gebeurt. Maar tot op de dag van vandaag staat dus in Van Dale dat vogels zich voortplanten door eieren.

Ik neem aan dat de oervogel, de lichtgewicht dinosauriër, zich dan ook voortplantte door eieren. Maar hoe groot waren die eieren van de lichtgewicht dinosauriërs? Groter dan kwarteleitjes, neem ik aan.

En waar légden de lichtgewicht dinosauriërs hun eieren? Misschien in de bomen waaruit ze zonder klapwieken vertrokken naar een andere boom. En had je in de tijd van de lichtgewicht dinosauriërs ook al mensachtigen die er plezier in stelden om lichtgewicht dinosauriëreieren te zoeken, zoals wij nu met kievietseieren doen?

Ja, er blijven nog wel wat vragen over voor de Britse onderzoekers en trouwens ook voor de redactie van Van Dale en voor mezelf. Maar met de benaming 'lichtgewicht dinosauriër' als aanduiding voor de vroegste vogels ben ik al wel behoorlijk gelukkig. Heb ik eindelijk iets om die lichtgewicht tent uit mijn hoofd te zetten, die er sinds de jaren tachtig in zit. Lichtgewicht dinosauriër. Dat was pas een vroege vogel.