Reizen als Niels Holgerson op de rug van Zweedse Visarenden

Een nieuw type satellietzender met een GPS aan boord stelt onderzoekers in staat individuele trekvogels in groot detail te volgen. De onderzoekers krijgen elk uur te horen waar hun vogel zich bevind (binnen 10 meter), en tevens wat zijn snelheid, hoogte, en richting is. Door deze extreem nauwkeurige registraties te combineren met satelliet- en vliegfotos (GoogleEarth) wordt een ongekend compleet beeld verkregen. ‘Het is als het ware alsof je op de rug van de vogel zit. De data zijn dusdanig nauwkeurig dat je ‘ziet’ wat de vogel doet.’

Onderzoekers van de Universiteit van Lund hebben GPS zenders gebruikt om de trek van de Visarend tussen Zweedse broedgebieden en West Afrikaanse overwinteringsgebieden in kaart te brengen. Er werd gekozen voor deze grote roofvogelsoort omdat de zenders relatief zwaar zijn (45 gram, niet geschikt voor kleinere soorten). Daarnaast eten Visarenden uitsluitend vis, dus het is duidelijk wanneer een vogel jaagt (hij vliegt laag boven het water) of niet (hij is verder weg van water).

De resultaten waren ronduit spectaculair. Was er vroeger discussie over in welk land een vogel met een conventionele satelliet-zender zich bevond, nu konden we zien in welke boom de vogel de nacht doorbracht. Opvallend was een langduring bezoek aan een paar kleine vijvertjes ergens in Duitsland. Dit bleek een forrellenkwekerij te zijn. Tussen de (makkelijke) maaltijden door verorberde de vogel zijn prooi zittend op een hoogspanningsmast.

De gedetailleerde trackings brachten ook een aantal nieuwe inzichten. Visarenden deden het in Europa namelijk opvallend rustig aan en spendeerden veel tijd nabij water (eten!). Gemiddeld vlogen ze slechts krap 5 uur per dag. Het kwam zelfs voor dat Visarenden hun dagelijkse vlucht kort onderbraken om even bij een meertje wat te snacken. In de Sahara, waar water vrijwel afwezig is, veranderden de Visarenden hun gedrag plotseling. Daar gebruikten ze vrijwel alle uren licht om te vliegen. Het resultaat van deze verschillen in tijdsbudgetten is dat Visarenden langzaam door Europa bewegen, en de Sahara snel oversteken. Je zou kunnen zeggen dat de snelheid waarmee de Visarend vooruit komt een afspiegeling is van het landschap waardoor hij vliegt.

Dit onderzoek is uitgevoerd aan de Lund Universiteit in Zweden, door de Nederlander Raymond Klaassen die daar met steun van de Niels Stensen Stichting een postdoc doet. Hoofd van de migratie ecologie groep is Thomas Alerstam, een authoriteit op het gebied van onderzoek naar trekvogels. De eerste resultaten zijn vervat in een artikel dat binnekort gepubliceerd wordt in het tijdschrift Behavioural Ecology and Sociobiology.