Peter Koomen: Einsteins bij

Als de bij verdwijnt, gaat de mensheid binnen vier jaar te gronde. Einstein heeft het gezegd, dus is het waar. De zin wordt veel geciteerd, want het gaat niet goed met de honingbijen: ze worden ziek en leggen massaal het loodje. Jammer dat we Einstein niet meer kunnen vragen of hij het echt gezegd heeft (hij heeft het in elk geval niet gepubliceerd), en waarom. Hij was namelijk geen imker, entomoloog of bestuivingsdeskundige. De uitspraak was dus volkomen buiten zijn boekje.

Als hij het gezegd heeft, is de vraag of hij alle bijen bedoelde, of alleen honingbijen. Dat zijn gewoon landbouwhuisdieren. Ze kunnen zich in Nederland alleen maar handhaven dankzij de goede zorgen van imkers. Maar … het houden en rondslepen van veel landbouwhuisdieren is vragen om ongelukken. Als je dat doet met veel kippen, varkens of koeien, krijgen ze vogelpest, varkenspest of runderpest. Als je dan overschakelt op veel geiten, krijgen ze Q-koorts. Dus schakelen boeren nu over op veel mozzarella-buffels en veel parelhoenders, want die zijn nooit ziek. Nog niet, tenminste. Eigenlijk was het dus wel te verwachten dat het met zo veel honingbijen nog eens flink mis zou gaan.

Stel nu eens dat honingbijen echt zo ziek en besmettelijk worden dat ze massaal geruimd moeten worden. Gaat de mensheid dan te gronde? Lijkt me sterk. Ons stapelvoedsel bestaat uit windbestuivers (rijst, maïs, tarwe) en ongeslachtelijke voortplanters (aardappels). Daar komt geen bij aan te pas. Kasgroenten worden al vaak door hommels bestoven, want die doen dat veel efficiënter. De fruitteelt zal te lijden hebben, maar in Nederland komen ook nog ruim 300 soorten wilde bijen voor. Daar zitten er vast wel een paar tussen die het bestuiven over willen nemen van hun grote concurrent de honingbij. Het zal een paar jaar duren voordat ze op aantal zijn en we zullen ze een beetje moeten helpen met nestgelegendheid: gaatjesblokken en zandbakjes. Het resultaat is dan misschien een lagere opbrengst in kilo’s, maar geen gesleep meer met bijenkasten en een veel lagere kans op bijenuitval door ziekte. Klinkt eigenlijk zo gek nog niet.

Zelfs als alle bijen op zouden houden te bestaan, zijn er nog allerlei andere beestjes om groente en fruit te bestuiven: vliegen, kevers, thripsen, oorwormen, mijten, spinnen, etc. Op dit moment komen ze nauwelijks aan de bak, maar wie weet wat er gebeurt als de concurrentie wegvalt.

Ik vrees dat Einstein geen gelijk had met zijn uitspraak over bijen, als hij die gedaan heeft natuurlijk. Laten we hopen van niet, want anders heeft hij misschien wel meer vreemde dingen gezegd. Weten we bijvoorbeeld zeker dat E gelijk is aan mc2? Als dat niet waar is, kunnen de consequenties erger zijn dan van het verdwijnen van ‘de bij’.