Optische verschijnselen in Nederland - van regenboog tot ring van Bishop

Iedereen heeft wel eens een regenboog aan de hemel gezien. Of een fata morgana. Maar heb je ooit gehoord van de ring van Bishop, circumzenitale bogen of de groene flits? Weeramateur Peter Paul Hattinga Verschure is al jaren gefascineerd door dit soort verschijnselen. Hij heeft er nu een boek over geschreven: ‘Optische verschijnselen in Nederland’. Of zoals hij het zegt, 'de special effects van het weer'. 

Meest bekend is natuurlijk de regenboog. Meestal te zien in de kleurensamenstelling rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet, ofwel ‘roggbivv’. Maar het kan er ook heel anders uitzien. Bijvoorbeeld in de kleur wit, te zien bij een bepaald soort bewolking. Dat wordt dan ook de ‘wolkenboog’ genoemd. De Grieken dachten dat het een Godin was. En de Ieren geloofden dat er aan het einde een pot goud te vinden was. De regenboog heeft door de eeuwen heen veel betekenissen gehad. Maar er is geen een hetzelfde. Elke regenboog is anders. De kleuren kunnen verschillen. En de grootte van de waterdruppels maakt veel uit. Grote druppels geven een smalle regenboog met intense kleuren. Bij kleine druppels worden de kleuren fletser, de banden breder, en krijg je meer een ‘mistboog’. Verder maakt het ook veel uit waar je zelf bent als je een regenboog ziet. Sta je op de grond, of kijk je er vanuit een hoogte naar bijvoorbeeld. Vanuit een vliegtuig is soms zelfs de hele cirkel te zien. Dan is het geen regenboog, maar een soort regenkring.

Naast de regenboog zijn er veel meer optische verschijnselen. Denk aan de pollenkrans die ontstaat door de aanwezigheid van miljarden stuifmeelkorrels (bijvoorbeeld van berk, den of spar) in de lucht. Of de ‘fata morgana’, een fenomeen dat iedereen wel eens gezien heeft. Zoals de waterplas, die zomers soms op het hete asfalt te zien is. En wat in werkelijkheid een luchtspiegeling is. Een hete laag lucht boven de weg breekt het licht van de hoger gelegen blauwe lucht. Daardoor lijkt het op een nat wegdek. De naam fata morgana is Italiaans voor ‘fee Morgana’, en naar aanleiding van luchtspiegelingen in de straat van Messina.

Een van de bekendste optische verschijnselen is de halo. Een ring om de zon of de maan die ontstaat wanneer het licht wordt gebroken of weerkaatst door ijskristallen. Een veelvoorkomende halo is de 22 ° halo, een reeks gekleurde bogen of cirkels, met een hoekstraal van 22 °, waarbij de zon of de maan in het midden staat. Andere halo’s zijn bijvoorbeeld lichtzuilen, bijzonnen en raakbogen.

Een ‘flauw gekleurd rond lichtschijnsel om de zon’. Zo omschrijft Hattinga Verschure het fenomeen ‘de ring van Bishop’. Dit optische verschijnsel is vernoemd naar de Amerikaanse wetenschapper en predikant Sereno Edwards Bishop. Hij nam de ring waar enkele maanden na de grote uitbarsting van vulkaan Krakatau bij Java in 1883. Het verschijnsel ontstaat in de hogere luchtlagen, waar de fijne vulkanische stofdeeltjes blijven hangen. Het optische effect (van buiging en interferentie) zorgt voor een schijf van helder licht rond de zon, met kleuren die varieren van zilverwit en lichtblauw tot okergeel en roodbruin.

Het boek gaat dus over optische verschijnselen. Dat zijn lichteffecten, die aan de hemel zichtbaar worden, nadat lichtstralen interactie hebben met deeltjes in de lucht. Dat kunnen stof- en asdeeltjes zijn, maar meestal zijn het waterdruppels of ijskristallen. Van 1890 tot 1965 heeft het KNMI alle waarnemingen van optische verschijnselen in kaart gebracht. Ingestuurd door weeramateurs uit heel Nederland.

Titel: Optische verschijnselen in Nederland

Auteur: Peter Paul Hattinga Verschure

Uitgever: Noordboek