Oervogel aangetroffen in de Sint-Pietersberg

De vogel vloog zo’n 66 miljoen jaar geleden rond in Zuid-Limburg en had een spanwijdte van wel anderhalve meter. Het wetenschappelijk tijdschrift Nature publiceerde donderdag over deze spectaculaire ontdekking. Het fossiel, dat is aangetroffen in de kalksteengroeven van de Sint-Pietersberg, is van de jongst bekende vogel ter wereld, met tandjes. De wetenschappers omschrijven de vogel als een ‘uit de kluten gewassen meeuw’. In Vroege Vogels praten we met paleontoloog John Jagt van het Natuurhistorisch Museum in Maastricht. Hij voerde het onderzoek samen uit met wetenschappers van de Universiteit van Cambridge.

De fossiele resten van de vogel werden al in 2000 gevonden door Rudi Dortangs, die eerder ook de inmiddels beroemde mosasaurus Bèr ontdekte. De vleugelbotjes en wervels zitten in een brok kalksteen. Pas recent maakte de Universiteit van Cambridge er een CT-scan van. Hieruit bleek hoe bijzonder dit fossiel eigenlijk was. Op basis van één enkel bot, het vleugelbeen (pterygoid) is een nieuwe uitgestorven vogelsoort (en geslacht) ontdekt. De Janavis finalidens.

John Jagt: ‘Het gaat hier wereldwijd om het jongst bekende exemplaar van een getande vogel; de soortnaam finalidens (laatste tand) is daarom goed gekozen. Het toont aan dat er tijdens het laat-Maastrichtien, rond 67 miljoen jaar geleden, tanddragende vogels samen voorkwamen met hele vroege moderne vogels, zoals Asteriornis maastrichtenis, die ruim twee jaar geleden werd beschreven.’ De naam Janavis betekent ‘Janusvogel’, naar de Romeinse god Janus, die stond voor ‘overgangen of transities’.

In 2020 werd een andere oervogel ontdekt in de groeve van de Sint-Pietersberg. Van dit dier werd een complete schedel gevonden. Wetenschappers van de Universiteit van Cambridge maakten een scan van het fossiel, wat een nieuwe uitgestorven soort bleek te zijn, de Asteriornis maastrichtensis. De vogel wordt vanwege zijn uiterlijk ook wel de wonderkip genoemd. Het kwartelachtige dier met lange poten is de voorouder van onze hedendaagse eenden en kippen.

In de Limburgse mergelgrotten (de ENCI groeve) wordt in 1998 een enorme ontdekking gedaan. Paleontologen vinden dan de kop van een Mosasaurus, een reusachtige hagedis die hier zo’n 66 miljoen jaar leefde en perfect was aangepast aan het leven in de zee. Naast sauriërs worden in de mergel ook overblijfselen van schildpadden, haaien en zee-egels aangetroffen. De mosasauriër wordt ook wel de Maashagedis genoemd, ook al bestond de rivier 66 miljoen jaar geleden nog niet. Sterker nog, Zuid-Limburg was zee. De 15 meter lange Mosasaurus ziet eruit als een kruising tussen een hagedis en een Tyrannosaurus Rex en voedde zich met vissen, soms zo groot als haaien, met zeevogels en andere zeereptielen.

Ook eerder dan in 1998 werden in Zuid-Limburg fossielen van Mosasauriërs ontdekt. Zo werd de eerste Mosasaurus hoffmanni in 1766 in de Sint Pietersberg gevonden. Het dier kreeg zijn naam dankzij de arts en wetenschapper dr. Hoffmann, die dacht dat de fossielen toebehoorden aan een krokodillensoort. In totaal kennen we 5 soorten Mosasauriers. Het dier dat in 1998 wordt gevonden krijgt de naam Bèr en is in 2015 te zien in de bioscoopfilm Jurassic World van Steven Spielberg.

Zowel de wonderkip als de nieuw ontdekte oervogel zijn binnenkort te zien in het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Vanaf 11 december in de tentoonstelling ‘Wonderchicken & Co. – Verborgen juweeltjes’.