Mariken Heitman: Ganzentrek

"Lange tijd dacht men dat brandganzen voortkwamen uit eendenmossels, een kreeftachtig diertje," schrijft onze columnist Mariken Heitman. "Men zag de ganzen namelijk wel ieder najaar arriveren, maar nooit broeden. En zeg nu zelf, is de ganzentrek, waarbij de ganzen in het zuidelijke Nederland overwinteren en zomers broeden in arctische gebieden niet minstens zo wonderlijk?"

Lees hieronder de volledige column: 

Begin april was ik twee weken op Schiermonnikoog waar ik me vergaapte aan de enorme hoeveelheden brandganzen. Sinds de jachtbeperkingen vanaf de jaren vijftig, gaat het goed met deze soort maar door het gegraas van vele duizenden vogels kunnen de boeren hun eerste snede wel vergeten. Daar worden ze trouwens voor gecompenseerd, Nederland draagt internationaal gezien een belangrijke verantwoordelijkheid als uitgesproken ganzenland.

Boeren en ganzen, het is een ingewikkelde relatie want alhoewel Schiermonnikoog over een prachtige kwelder beschikt, geven de slimmeriken massaal de voorkeur aan het door boeren onderhouden, voedingsrijke Engels raaigras. Het is misschien niet wederzijds, maar mocht de brandgans beschikken over een bepaald soort intellect en dito gevoelsleven, dan durf ik wel te stellen dat hij van de boer houdt.

Laatst hoorde ik het iemand weer zeggen, dat van alle levende wezens de mens de enige is die geen onmisbare rol in zijn ecosysteem speelt. Met andere woorden, men kan ons missen als kiespijn. Deze opmerking komt vaak uit de hoek van de wat fatalistische natuurliefhebbers en is incorrect, getuige de brandgans en vele anderen. Maar omdat ikzelf ook weleens in die hoek verkeer, snap ik des te beter waar hij vandaan komt.

Het doet pijn, dat we zo ontzettend veel kapot maken en het klopt dat het merendeel van de soorten beter af zou zijn zonder ons. Ik gebruik de brandgans dan ook niet om die negatieve impact af te zwakken. Maar dit soort natuurpessimisme kan ook schadelijk zijn omdat hij ons, de mens, wederom dissocieert van de natuur. Waren we tot voor kort de uitverkoren soort, nu zijn we de verwoestende.

Het eeuwenoude misverstand is dat wij mensen anders zijn. Wij horen er niet bij. Die tweedeling, waarbij natuur en mens onderscheidbaar zijn, is fictief. Hij doet geen recht aan de duizelingwekkende veelheid aan relaties, aan de onderlinge verbondenheid die nu juist fundamenteel is aan al het leven, inclusief de mens, als gastheer van micro-organismen, als verspreider van zaden en ongedierte, als vernietiger van leefgebieden en als beschermer van de korenwolf.

Erken je de complexiteit van een relatie zoals die tussen brandgans en boer, dan erken je iets essentieels, iets over je plek in het universum en de betrokkenheid tussen jou en ieder ander levend wezen. Volgens mij is dat, betrokkenheid en niet dissociatie, nodig als we echt werk willen maken van bijvoorbeeld ecosysteemherstel. Want door je een onderdeel te weten, verbind je je wezenlijk met die schrandere brandgans die ieder jaar exact hetzelfde stukje weiland op Schiermonnikoog weet te vinden – doe hem dat maar eens na.