Maarten 't Hart: Weg met de wieg

In 1976 kreeg ik van NRC Handelsblad het boek The Selfish Gene ter bespreking van Richard Dawkins. In het inmiddels klassiek geworden werk betoogt de auteur dat het zelfzuchtige gen erop uit is zichzelf te reproduceren en dat organismen niks anders zijn dan overlevingsmachines om die zelfzuchtige genen te behoeden en door te geven aan volgende generaties.

Mij leek dat Dawkins een reuze stap vooruit had gemaakt bij het doordenken van hoe de evolutie in zijn werk gaat – je moet het allemaal bekijken vanuit het gen, en niet vanuit de soort, of vanuit het organisme – maar voor mij bleef één prangende vraag onbeantwoord: hoe verklaar je vanuit de theorie van het zelfzuchtige gen de verbijsterende biodiversiteit?

Minstens 4 miljoen soorten dieren en planten en micro-organismen bevat de wereld, en misschien zijn ’t er nog wel tweemaal zoveel, want vele soorten zijn nog niet ontdekt, zelfs als ’t gaat om grote beesten. Immers, zonet is in de Filippijnen zomaar een grote varaan opgedoken.

Als ’t er bij de opeenvolging van geslachten enkel maar om gaat dat genen overleven en zich reproduceren, waarom dan 4 miljoen verschillende soorten? Is dat handig? Is dat voor de hand liggend? Eerder zou je dan toch denken aan eencellige organismen die zich door deling kunnen reproduceren. Zelfs de stap naar meercellige organismen lijkt al overbodig, laat staan naar reuze ingewikkelde dieren als vleermuizen.

Je zou het misschien kunnen vergelijken met het wiel. Heb je eenmaal ontdekt dat je je op wielen veel makkelijker voort beweegt dan te voet, waarom dan nog zoeken naar andere vormen van voortbeweging? Als je het met het wiel, met één cel afkan, waarom dan nog gezocht naar alternatieven?

Ook de stap naar reproductie via een systeem van genuitwisseling tussen organismen onderling, door ons aangeduid als seksuele voortplanting, lijkt nodeloos ingewikkeld en overbodig. Vestdijk zegt in zijn laatste Anton Wachter roman: een mens moest een cel zijn, een klompje dat zich in tweeën splitst, dan zou er niets aan de hand zijn.

Dertig jaar na de uitgave van The Selfish Gene verscheen een uitgebreide, herziene, aangevulde herdruk van het boek, maar nog steeds bleef voor mij overeind dat de theorie van het zelfzuchtige gen, al werd hij dan door zo’n beetje alle biologen onderschreven, noch de verpletterende biodiversiteit noch ook de nodeloos ingewikkelde seksuele voortplanting waterdicht verklaarde. Ongeslachtelijke voortplanting, klonen, of zoals huisvrouwen het vroeger noemden, stekken, is zoveel handiger en efficiënter dat ’t onbegrijpelijk is dat seksualiteit ooit is ontstaan. Een afdoende verklaring voor ’t bestaan van seks heb ik nog nooit onder ogen gehad.

Klopt de theorie van het zelfzuchtige gen, dan moet je verwachten dat er ooit een organisme opstaat dat de macht grijpt en zijn genen ongebreideld laat uitzwermen over de aardbol ten koste van alle andere genen. Nu, zo’n organisme is recentelijk opgestaan: de mens. Met man en macht zijn we bezig de biodiversiteit zoveel mogelijk om zeep te helpen. Dankzij ons ingrijpen zijn tienduizenden diersoorten al uitgestorven en zullen er nog tienduizenden in de komende eeuwen volgen. We zijn een verschrikkelijke diersoort. Met één reuze eigenaardig trekje in onze genetische make-up: wij kunnen weigeren om die zelfzuchtige genen door te geven aan volgende generaties. Als wij blinde overlevingsmachines zijn voor zelfzuchtige genen, is het raar dat wij daartegen in opstand kunnen komen. Zo slaafs onderwerpen aan de wetten van het zelfzuchtige gen zijn we dus blijkbaar toch niet. Daarom roep ik iedereen op: weiger om je voort te planten! Laat ons parool zijn: geen kinderen meer. Weg met de wieg! Minder mensen, meer biodiversiteit, laat dat ons streven zijn.