Losers en lefgozers

Het onderzoek van dierecoloog Kees van Oers richt zich op de variatie in persoonlijkheid die koolmezen van nature ten toon spreiden. Samen met biologen Piet Drent en Arie van Noordwijk van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) publiceerde zij eerder al een onderzoek dat ons leert dat de modelsoort koolmees de weg kan wijzen naar de wortels van persoonlijkheden.

Het onderzoek toonde aan dat de genen van zijn ouders ongeveer 54% van de persoonlijkheid van een individu bepalen. De onderzoekers onderscheiden twee hoofdsoorten: brutaal ('lefgozer') en voorzichtig ('kat-uit-de-boom-kijker'). Vier generaties lang lieten de onderzoekers de brutaaltjes met brutaaltjes paren en de voorzichtigste met de voorzichtigste. Dit zorgde ervoor dat de brutale lijn steeds brutaler werd en de voorzichtige steeds terughoudender. Uit dit selectie-onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de persoonlijkheid van de ouders komt.
Met deze kennis zijn we beter in staat te begrijpen hoe het mogelijk is dat individuen verschillende persoonlijkheden bezitten. Maar ook dat kinderen vaak op hun ouders lijken, ook als ze niet door die natuurlijke ouders zijn grootgebracht. Om de invloed van opvoeding op de persoonlijkheid uit te sluiten, pasten de ecologen onder andere cross-fostering toe. Koolmeeskuikentjes lieten ze door pleegouders opvoeden, in een gemengd brutaal/voorzichtig nest.

Persoonlijkheden zijn gedragspakketten: combinaties van gedragingen die samen een zogenaamde strategie vormen. In de brede waaier van persoonlijkheden herkennen we, bij alle gewervelde dieren zowel als mensen, onder licht gestresste omstandigheden twee extreme types: een actieve en een passieve. De 'actieve strategie' houdt in dat een dier snel beslissingen neemt, agressief en brutaal is en (stress)situaties naar zijn hand probeert te zetten. Lukt dat laatste niet, dan gaat hij zijn geluk elders beproeven. De 'passieve' persoonlijkheid vinden we aan het andere uiteinde van het spectrum: een voorzichtige en bedachtzame beslisser en ontdekker, verlegen, weinig agressief en zich aanpassend aan de omstandigheden. Hij blijft liever.

Het onderzoek van het Nederlands Instituut voor Ecologie richt zich op de wilde vogel. Het gaat dus om natuurlijk gedrag, niet om ‘ijsberen’ bijvoorbeeld. Dieren moeten oplossingen vinden voor de omstandigheden die ze in het dagelijks leven tegenkomen. De centrale vraag daarbij is hoe die variatie in gedrag ontstaat, en wat de gevolgen daarvan zijn. Welke invloed heeft je persoonlijkheid bijvoorbeeld op je overlevings- en voortplantingskansen? Hoe kunnen de verschillende persoonlijkheden in de natuur naast elkaar voortbestaan? Hoe is dit alles geëvolueerd? De publicatie van Oers en collega’s legt een grondige genetische basis.

Bron: NIOO