Landschap van de Koude Oorlog, deel 1

“Pas op! De Russen komen er aan.” Bloedserieus en met een wijzend vingertje vertelde mijn opa dat het zijn grootste angst was. “Tot midden in Duitsland, zo ver is het Rode Leger al gekomen.” Het communistische Oostblok en het kapitalistische Westen stonden lijnrecht tegenover elkaar. Nergens was die scheidslijn militair, politiek en geografisch zo scherp als in het oude Europa. De argwaan tegen de bedoelingen van de Sovjet-Unie was zo groot, dat de geallieerden in 1949 de NAVO oprichtten. Eén voor allen en allen voor één, dat was de gedachte achter het verdrag. Hiervoor moest iedere lidstaat een redelijke defensie-inspanning leveren. Maar zo vlak na de Tweede Wereldoorlog was Nederland daartoe nauwelijks in staat, want geld voor een groot, goed getraind leger was er niet. Om toch een onverwachte Russische opmars te vertragen, werd er in het grootste geheim een civiele verdediging bedacht: de waterlinie.

De Koude Oorlog is nog maar twintig jaar geschiedenis. Maar ik, twintiger, kan mij niet voorstellen hoe groot de spanning geweest moest zijn, dat Nederland zulke radicale plannen opstelde. Tussen Nijmegen en Kampen verrees de IJssellinie. Dat was een 120 kilometer lang obstakel van dammen en sluizen, die een groot deel van het land onder water konden zetten. Dit zou het Rode Leger moeten vertragen, zodat Groot Brittannië vervolgens manschappen en materiaal konden aanleveren. Tot in de hoogste politieke- en militaire top was dit plan geheim. Voor mij is dit alles zo onvoorstelbaar omdat er van de Koude Oorlog niet direct iets te zien is. Waaraan is deze periode te herkennen in het fysieke landschap van stad en land?

‘Landschap van de Koude Oorlog’ is een prachtige wandelgids waarin historici Steven van Schuppen en Maarten Peters negen routes hebben uitgestippeld die langs bebouwingen en stukjes natuur leiden die wij dankzij de Russen nog hebben. Behalve een wandelgids hebben zij ook een atlas uitgebracht die duidelijk inzicht geeft in de landschappen die wij geërfd hebben uit de Koude Oorlog. Verslaggever Henny Radstaak liep twee wandeltochten met de historici. En omdat ik stagiair ben, is dat altijd een goed excuus om mee te gaan.

Esther van der Hoeven