Kleurrijk visje bouwt baldakijn

Wie in deze tijd van het jaar een mannetje driedoornige stekelbaars in zijn schepnet omhoog haalt, kan niet anders dan onder de indruk zijn van het fraaie uiterlijk. Wat daarbij vaak over het hoofd gezien wordt, is dat er kans is dat bij dit schepwerk een prachtig baldakijnnest beschadigd is.

Van onze inheemse vissoorten zijn het alleen de stekelbaarzen die een nest van plantendelen als bescherming en voor hun broed bouwen en dit nest ook een tijdlang verdedigen: de driedoornige stekelbaars bouwt het op de bodem en de tiendoornige stekelbaars tussen waterplanten, meestal dicht bij de bodem.

Glitterpak
In mei en juni, de piektijd van hun voortplantingsperiode, zijn de mannetjes van de driedoornige stekelbaars op hun mooist. Gloedvol rood kleurt de flanken en de onderzijde van de kop, waartegen het knalblauw van de ogen sterk contrasteert. Samen met de helder blauwgroene, donker gestreepte rug mag de outfit gerust een glitterpak genoemd worden. Deze pracht en praal is niet zomaar een bruiloftspak voor één dag, maar moet enige tijd functioneel blijven: niet één maar een aantal vrouwtjes, moet hiermee verleid worden.

Elastisch korfje
In de directe omgeving van het zelfgebouwde nest, over een ook zelfgemaakt kuiltje op de bodem, paradeert het mannetje om vrouwtjes in dit nest te lokken. Het is een bol- of buisvormig nestje dat aan twee zijden openingen heeft, een soort doorzonnestje onder water. Het mannetje gebruikt voor het nest allerlei materiaal: stukjes blad, algen, zand, dunne plantensprietjes en ander organisch materiaal. Met een draadvormig, plakkerig uitscheidingsproduct van de nieren wordt dit materiaal aan elkaar gekit tot een elastisch korfje.

Lokken en verleiden
Het lokgedrag bestaat uit een begroeting door middel van wippende bewegingen: 'de ‘zigzagdans’. Paringsbereide vrouwtjes reageren hierop door hun gezwollen buik te tonen, ze volgen het mannetje en wringen zich door de nauwe opening in het nest. Als het mannetje met de bek op het naar buiten stekende staartdeel roffelt, zet het vrouwtje de eitjes af. Aan de andere zijde dan waar ze binnenkwam, kruipt het vrouwtje daarna het baldakijnnestje uit. Vervolgens zwemt het mannetje het nestje binnen en bevrucht de eieren. Tevreden is de driedoornman dan nog niet: hij probeert verschillende vrouwtjes te verleiden hun eitjes in het nest af te zetten. Nest en broed bewaakt hij door met zijn buikvinnen te waaieren, zodat er zuurstofrijk water in en rond het nest ontstaat. Hoe meer legsels in het nest aanwezig zijn, hoe sterker het waaiergedrag wordt.

Zorgzame vader
Het mannetje blijft de wacht houden rond het nest. Jongen die eruit zwemmen worden door het mannetje in de bek genomen en weer terug in het nest gespuwd. Als ze groter worden volgen ze hem nog in een dichte school waarbij ze op zijn verdediging kunnen rekenen.

Wie het gedrag van de driedoornige stekelbaars ’live’ wil zien, verwijzen we naar een filmpje op SchoolTV Beeldbank (duur 3,5 minuten) of een filmpje van Jürgen Pawel op YouTube (duur 10 minuten). De tiendoornige stekelbaars heeft vergelijkbaar gedrag, alleen bouwen de mannetjes daarbij verschillende nesten.

Tekst: Annemarie van Diepenbeek, RAVON