Kleine diertjes uit de Zwarte Zee in de IJssel

Al sinds de middeleeuwen is de IJssel een belangrijke vaarroute die verre landen aan elkaar verbindt. Toch ziet deze er tegenwoordig heel anders uit. De brede waterweg met zandoevers en natte bossen heeft plaatsgemaakt voor een diepe vaargeul met stortstenen kades. Dat heeft veel invloed gehad op wat er langs de rivier leeft, ook op de allerkleinste wezens: de macrofauna.

Bureau Waardenburg monitort voor Rijkswaterstaat macrofauna in de Nederlandse rivieren. Macrofauna is een term voor ongewervelde dieren die met het blote oog te zien zijn, zoals kevers, larven, slakken en wormen. Het aantal soorten en de hoeveelheid verschillende soorten die voorkomt, zegt veel over de waterkwaliteit. 

De stortstenen oevers langs de rivier zijn eigenlijk helemaal geen natuurlijk situatie. Vroeger was het enige harde materiaal in de rivier dood hout uit de natte bossen. De inheemse soorten die op dat hout leven, vind je in Nederland nog maar weinig. Op de stenen vind je juist nieuwe soorten: exoten.

Om te kijken welke macrofauna te vinden is, neemt Bart Achterkamp een monster van een steen. Op een steen kunnen soms wel 10.000 individuele diertjes zitten. Van waterpissebedden en muggenlarven tot vlokreeftjes en kokerjuffers. Deze diertjes eten de algen die op de stenen groeien of soms elkaar. De kleine wezens zijn zelf weer voedsel voor grotere dieren in de rivier, zoals vissen. 

Een kleine soort die op stenen groeit is de brakwaterpoliep. De Latijnse naam, Cordylophora caspia, verraadt waar deze oorspronkelijk vandaan komt: de Kaspische en Zwarte Zeeregio. Meegekomen via scheepsrompen of ander drijvend materiaal is deze soort in onze rivieren terecht gekomen. 

Uit diezelfde regio komen de Pontokaspische vlokreeft, ofwel reuzenvlokreeft, en de Kaspische slijkgarnaal. Die slijkgarnaal had de Nederlandse rivieren al iets eerder bereikt dan de vlokreeft, die ook wel de ‘killer’ vlokreeft wordt genoemd. Deze soort is een sterke predator en voedt zich op inheemse soorten. Maar ook op exoten en zo heeft de Kaspische slijkgarnaal er een natuurlijke vijand bijgekregen.

Kijk ook zaterdag 17 december 2022 naar Zutphen om 19.50 uur op NPO 2!