Kees de Jager: De dode zon

De zon is dood.

Zo dood als een pier.

Dat is hij pas sinds kort. Nog maar enkele jaren geleden, rond Allerheiligen van eind oktober 2003, vonden op de zon gigantische explosies plaats. Deze zonnevlammen waren intenser dan wat ooit eerder was geregistreerd. Ze hadden energieën die te vergelijken waren met die van wel enkele miljarden malen de kracht van de Hiroshima-bom. Onvoorstelbaar groot. We weten wat één Hiroshima bom betekende. Een stad werd vernield; 100 000 doden. Maar wat zouden tien van deze bommen uitrichten? Of duizend? Of duizend maal duizend, een miljoen dus, of duizend maal miljoen, een miljard dus ? Gigantisch in kracht en omvang waren deze explosies op de zon.

En vrij kort daarna, begin 2005, zond de zon de machtigste gaswolken ooit de ruimte in. Ze schoten langs de aarde met snelheden van tweeduizend kilometer per seconde. Deze uitgebraakte gasmassa’s hadden energieën die nog eens vele malen groter waren dan die van de hevigste Allerheiligen explosies van tweeduizend en drie.

Deze explosies van 2003 en 2005 vormden het indrukwekkende slotaccoord van een periode van een halve eeuw waarin de zon actiever was dan ooit eerder in de laatste duizenden jaren. Gemiddeld werden er, gedurende deze vijftig jaren, elke dag twee tot vier zonnevlammen en twee tot vier gaswolken uitgestoten – een totale energie van tientallen Hirosjima bommen per dag. We noemen deze halve eeuw het Groot Maximum van de 20e eeuw. Daarna stortte de zon in tot een doodse rust.

Er zijn grote maxima, maar ook grote minima. Het meest indrukwekkende Grote Minimum was dat van 1650 tot 1710. Gedurende die halve eeuw was de zon dood, net zo dood als nu. Dit Grote Minimum van de 17e eeuw noemen we het Maunder Minimum. Deze episode ging gepaard met een periode van lage temperaturen op de aarde. Des winters waren de kanalen in Holland lang bevroren en kon de trekschuit lang niet varen. We spreken van de Kleine IJstijd. Ook tijdens het Dalton Minimum, van rond 1820 was het kouder dan gemiddeld.

Is er dan verband tussen de temperatuur op aarde en de activiteit van de zon? Het is opvallend om te zien dat na het Maunder Minimum tot het eind van de 20e eeuw de zonneactiviteit geleidelijk aan toenam, terwijl gelijktijdig ook de gemiddelde temperatuur op aarde toenam. In mijn onderzoek, dat ik samen met mijn collega Duhau uitvoer, hebben we gevonden dat dit gevolg zou kunnen zijn van de toenemende intensiteit van de uitgestoten gaswolken – de zonnewind. We vonden ook dat alles er op lijkt dat er nu een volgend Groot Minimum voor de deur staat – of misschien is het al begonnen! We verwachten dat deze periode deze hele eeuw zal voortduren.

Wat heeft dat te betekenen voor de komende temperatuur op aarde? Kunnen we weer enkele mooie Elfstedentocht verwachten? Laten we het bij deze verwachting houden.

Over 20 jaar weten we meer. En laten we daarom afspreken dat ik over 20 jaar weer voor u zal verschijnen. Als dan gebleken is dat ik gelijk heb gehad, dan verwacht ik een schouderklopje. In het andere geval ben ik bereid te boeten.

Kees de Jager, 19 april 2009