Kameleongrondel: nieuwe exoot in de Nederlandse kustwateren

Sportduikers en -vissers hebben meerdere exemplaren van de kameleongrondel aangetroffen in het Grevelingenmeer en gevangen in het Europoortgebied. Het is een vissoort die oorspronkelijk uit Azië komt en waarschijnlijk recent gearriveerd is via de mondiale scheepvaart. Elders op de wereld vormt deze vissoort al een bedreiging voor de autochtone biodiversiteit, aldus Peter H. van Bragt namens Naturalis Biodiversity Center.

De kameleongrondel (Tridentiger trigonocephalus) is een grijsbruine vis van maximaal 12 cm. Hij heeft kenmerkende lichtere vlekjes op de onderste helft van de kop en twee zwarte lengtestrepen, waarvan één over het midden van de snuit tot de staartvin loopt en de andere langs de basis van de rugvinnen. De vis kan snel van kleur veranderen, waardoor de lengtestrepen minder opvallen. De rugvinnen zijn horizontaal bruin gestreept met lichtere vlekjes en een dunne gele streep op de bovenrand.


De kameleongrondel komt oorspronkelijk uit Azië en is autochtoon aanwezig in het gebied van Siberië, China, Japan en Korea. De mannetjes en vrouwtjes worden niet ouder dan drie jaar en binnen een jaar zijn ze al geslachtsrijp. De voortplanting vindt plaats in het voorjaar tot in het najaar. De vrouwtjes kunnen tot 10 eiernesten per jaar produceren. Het mannetje beschermt de eitjes tot dat ze uitkomen. In Japan valt de voortplantingsperiode samen met een watertemperatuur van 18-26 graden Celsius. Mogelijk is de voortplantingsperiode in de Nederlandse kustwateren dus wat korter want de periode dat het zeewater hier 18 graden of hoger is, is relatief kort.

Het voedsel van deze vissoort bestaat vooral uit diertjes die ze in, op of vlak boven de bodem vangen. Dat zijn vooral wormen, kleine schaaldieren zoals zeepissebedden en spookkreeftjes, maar ook andere prooien zoals jonge visjes. Een kieskeurig dieet hebben ze dus net.


De kameleongrondel komt oorspronkelijk uit Azië en wordt nu op veel meer plaatsen, op met name het noordelijk halfrond, aangetroffen: de Amerikaanse westkust, Zwarte Zee, oostelijke Middellandse Zee, maar ook in Australië. De wereldwijde verspreiding is veroorzaakt door transport van vissen en hun eieren met grootschalige import van levende schelpdieren, met name oesters, en door de mondiale scheepvaart in ballastwater. Mogelijk ook door verplaatsing van eieren die waren vastgehecht op scheepsrompen.


De Nederlandse vindplaatsen van de kameleongrondel zijn ver verwijderd van andere locaties wereldwijd. De vis is waarschijnlijk door mondiale scheepvaart hier terechtgekomen, vooral in havens en estuaria zoals Europoort en het Grevelingenmeer. Wereldwijd leeft de soort in zoet, brak en zout water, vaak in verstoorde milieus. Het is nog afwachten hoe de kameleongrondel zich verder in Nederland zal verspreiden, maar verstoorde milieus bieden veel potentieel. De vis leeft vooral ondiep, verscholen tussen oesters en stenen.

Het is te vroeg voor een conclusie, maar de kameleongrondel kan een invasieve exoot worden. Aan de Amerikaanse westkust is dit al het geval. De soort kan zich mogelijk in grote aantallen over de Nederlandse kust en binnenwateren verspreiden, waar al andere invasieve grondels zoals de zwartbek- en marmergrondel voorkomen. Deze vormen door hun eet- en territoriaal gedrag een bedreiging voor inheemse soorten. De komende jaren zullen uitwijzen of de kameleongrondel ook hier een serieuze bedreiging voor de biodiversiteit wordt.

Dit onderzoek is onderdeel van het ARISE project met als doel om de volledige Nederlandse biodiversiteit in kaart te brengen.

Bron: Naturalis Biodiversity Center, Peter H van Bragt
Foto: Jeanette Kamphuis