Kabinet overweegt onteigenen boeren wegens stikstofuitstoot

Het demissionaire kabinet heeft ingrijpende plannen op tafel liggen om de stikstofuitstoot in de landbouw terug te dringen. Er zijn plannen doorgerekend om de productierechten van boeren en landbouwgrond op te kopen. Bij die laatste optie is onteigening van grond geen taboe.

Dat bevestigen Haagse bronnen na berichtgeving in NRC. Die krant heeft de doorrekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) ingezien.

Het PBL rekende een aantal scenario’s voor het kabinet door. Het plan om de productierechten van boeren op te kopen zou zo’n 9 miljard euro kosten. Als ook de grond zou worden opgekocht, stijgen de kosten naar een geschatte 17 miljard euro. In dat laatste scenario is onteigening van boeren niet uit te sluiten om de stikstofdoelen te halen, stelt het PBL. Maar waarschuwt ook omdat aan onteigening risico’s verbonden zijn. In de plannen wordt bij gedwongen opkoop een opslag van 30 procent op de reguliere marktwaarde betaald. Dat kan boeren ervan weerhouden mee te doen aan een vrijwillige regeling. "Ze weten immers dat ze bij onteigening een hogere prijs kunnen krijgen." Ook kan zo'n maatregel lokaal het draagvlak voor natuurbeleid aantasten.

Op 1 juli ging de stikstofwet in. Daarin is een aantal doelen vastgelegd over het terugdringen van de stikstofuitstoot in Nederland, maar die gaan vooral over de langere termijn. De doelen zijn gesteld voor de jaren 2025, 2030 en 2035.

Het ministerie van Landbouw laat weten dat momenteel in kaart wordt gebracht hoe de stikstofuitstoot is terug te dringen. De stikstofwet is daarbij een "belangrijke basis", zegt een woordvoerder. "Maar we moeten eerlijk zijn: het stikstofprobleem is in tientallen jaren ontstaan, en niet in een paar jaar in z’n geheel opgelost."

De Raad van State zette in 2019 een streep door het Programma Aanpak Stikstof (PAS), de systematiek die de overheid gebruikte om ruimte te creëren voor nieuwe activiteiten die voor extra stikstofuitstoot zorgen. Daardoor kwamen allerlei bouwprojecten in het gedrang.

"De ontwikkelruimte voor nieuwe activiteiten is en blijft beperkt. Die ruimte is wel nodig, gezien de opgaven die er liggen", aldus de woordvoerder. Met verschillende organisaties wordt daarom gesproken over "een versnelling en vergroting van de stikstofaanpak".

"Gemene deler: het moet meer en sneller in alle sectoren, en langjarig perspectief is nodig, zeker ook voor de landbouw, want boeren en telers hebben een belangrijke taak in ons land."

LTO laat weten principieel tegen dwang te zijn en wil geen "landjepik" bij de boeren. Volgens de organisatie is het goedkoper en sneller om regelingen op te zetten om boeren uit te kopen en vrijwillig te verplaatsen. "Onteigeningsprocedures duren vele jaren en daarbij zullen we juridisch alles uit de kast halen", zegt een woordvoerder van LTO.

De boerenorganisatie verwijst naar een plan om de stikstofuitstoot terug te dringen dat het samen met onder meer VNO-NCW, Bouwend Nederland en Natuurmonumenten in mei presenteerde. Dat voorstel zou de overheid tot 2030 jaarlijks zo'n 1,7 miljard euro kosten. Een belangrijk onderdeel van het plan bestaat uit een vergoedingsregeling voor boeren en andere grote uitstoters van stikstof die hun bedrijf vrijwillig willen stoppen of verplaatsen naar een andere locatie. Ook zouden er subsidies moeten komen voor boeren die willen innoveren.

Bron: ANP