Eikelmuis

Wetenschappelijke naam: Eliomys quercinus
De eikelmuis behoort tot de slaapmuizen (Gliridae). Andere benamingen voor de eikelmuis zijn fruitdiefje of tuinslaapmuis.

Uiterlijk
De eikelmuis heeft een grijs- tot warmbruine vacht op zijn rug, die scherp afgescheiden is van de witte tot geelwitte buik. Het opvallendste kenmerk van de eikelmuis is de tekening op het gezicht; het masker. Deze heeft een zwarte kleur en loopt als een streep aan weerszijden van de kop vanaf de snuit, rond de ogen tot achter het oor. De eikelmuis heeft een tweekleurige, lange, pluimvormige staart. Deze is aan de bovenzijde bruin en wordt naar de punt toe zwart, terwijl de onderzijde, evenals de eindpluim, wit is. De eikelmuis heeft vrij grote oren, zwarte ogen en een spitse neus met lange zwarte snorharen.

Geluid
De eikelmuis maakt een vrij luidruchtig geluid. Het zijn langgerekte klagende geluiden, een soort getik en vogelachtig gekwetter. Maar hij maakt ook brommende, fluitende, blazende en piepende geluiden.

Leefgebied en verspreiding
Eikelmuizen leven zowel in bomen en struiken als op de grond. Maar ook struikgewas, hagen, tuinen, rotsen, muren en gebouwen kunnen bewoond worden door de eikelmuis. In Nederland wordt de eikelmuis uitsluitend aangetroffen in Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen.

Verblijfplaats
De eikelmuis verblijft overdag in zijn nest. Dit zijn oude nesten of ze bouwen zelf een nest waarbij ze gebruik maken van bestaande holtes. Het nest is bolvormig en gevoerd met mos, haren en veren. De winterslaap brengt de eikelmuis door in vorstvrije ruimtes in holtes of spleten in mergelgroeven, kelders en bomen. Deze bedekt hij met takjes en blaadjes.

Leefwijze en voedsel
Eikelmuizen zijn vooral 's nachts actief. Hoe hoger de temperatuur hoe eerder de eikelmuis zijn schuilplaats verlaat. De eikelmuis is een uitstekende klimmer, maar verplaatst zich meestal over de grond. De eikelmuis houdt een winterslaap van oktober tot april. Deze brengt hij, opgerold tot een bolletje, in zijn nest van takjes en bladeren door. De eikelmuis houdt geen aaneengesloten winterslaap, maar een afwisseling van lange slaapperioden met korte actieve perioden.

Eikelmuizen zijn alleseters, variërend van vruchten, zaden en bladeren tot insecten, slakken en zelfs eieren en jonge vogels. De eikelmuis legt geen wintervoorraad voor de winter aan.

Voortplanting en leeftijd
De paartijd van eikelmuizen begint in april, direct na de winterslaap. Het vrouwtje is vanaf haar tweede jaar geslachtsrijp en krijgt per jaar meestal een worp, zelden twee. Een worp bestaat uit vier tot zes jongen.

Als de jongen dertig tot vijftig dagen oud zijn, spelen ze veel en maken hun eerste tochtjes buiten het nest. Tijdens deze eerste verkenningstochten, klimmen de jongen vaak op hun moeders rug. Ook lopen de jongen van de eikelmuis in "karavaan", waarbij de dieren mond-aan-staart in een rij lopen.

Bedreiging en bescherming
De eikelmuis is in Nederland ernstig bedreigd en staat vermeld op de Rode Lijst van kwetsbare en bedreigde zoogdieren in de categorie kwetsbaar. Dit komt waarschijnlijk doordat hoogstamboomgaarden en kleine landschapselementen verdwijnen.

Natuurlijke bedreigingen van de eikelmuis zijn predatoren en kou tijdens de winterslaap. De predatoren van de eikelmuis zijn: uilen (met name bosuil), dagroofvogels, vos, das, kleine marterachtigen en kraaiachtigen. Als afweermiddel tegen deze predatoren, kan de staarthuid van de eikelmuis afstropen. De eikelmuis knaagt daarna zelf de blootliggende wervels af. Vanaf de nieuwe eindwervel, groeit de staartpluim vaak weer aan.

Waarnemen en onderzoek
Eikelmuizen inventariseren kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door te zoeken naar de dieren zelf of naar hun sporen in de buurt van plaatsen waar ze eerder zijn waargenomen. In de winter kan de eikelmuis worden aangetroffen in holten of spleten terwijl hij zijn winterslaap houdt. In de zomer kan men eikelmuizen in (vogel) nestkasten aantreffen. Ook kunnen eikelmuizen in vallen, de zgn. live-traps, worden gevangen en soms zijn ze als prooiresten in braakballen van de bosuil terug te vinden.

Zowel in België als Nederland neemt het aantal eikelmuizen af. Waar en hoeveel er nog zijn? Dat is de eerste vraag die beantwoord moeten worden om effectieve bescherming mogelijk te maken. In Nederland was zijn verspreiding altijd al beperkt tot Zuid-Limburg. Om nu een precies beeld te krijgen, waar eikelmuizen nog voorkomen, is er de komende maanden in het Cannerbos en Savelsbos met naaste omgeving veel onderzoek gepland.

De Zoogdierenvereniging VZZ is opzoek naar vrijwilligers die - in een actieve werksfeer samen met studenten, onderzoekers en vrijwilligers mee willen werken. Aanmelden kan door een email te sturen aan Dick Klees, e-mail: studio.wolverine@wanadoo.nl

Voor meer informatie: Zoogdierenvereniging VZZ
Beantwoord de vraag: Waar is de eikelmuis gebleven?