Dossier: Bodemsanering

De Grote Gifspecial van 28 november - in het teken van bodemverontreiniging.

In 1979 werd Nederland opgeschrikt door het eerste echte gifschandaal: de nieuwbouwwijk Lekkerkerk bleek gebouwd op grond vol met kankerverwekkende stoffen. Om geld te besparen waren sloten gedempt met vaten huishoudelijk en chemisch afval. Toen een waterleiding knapte kwam deze vuilstort letterlijk en figuurlijk aan de oppervlakte.

De overheid nam haar verantwoordelijkheid en 4 augustus 1980 begon de eigenlijke sanering, Alle bewoners werden voor vijf maanden geëvacueerd en de grond onder de huizen werd gesaneerd. De hele operatie is razendsnel uitgevoerd en heeft bijna tweehonderd miljoen gulden gekost. In december van hetzelfde jaar werden de eerste woningen weer voor bewoning opgeleverd. Zo’n anderhalf jaar na de ontdekking was de hele boel weer schoon. Daarna ging het langzamer: De vervuiling van de Zellingwijk in Gouderak werd rond dezelfde tijd bekend. Deze wijk wordt op zijn vroegst pas in 2005 gesaneerd.

Na de kwestie Lekkerkerk kwam de Wet Bodemsanering tot stand. Men ging uit van 350 plekken die gesaneerd moesten worden. Dat aantal is inmiddels gestegen tot 600.000 en de verwachting is dat het probleem pas in 2030 beheersbaar is gemaakt.

In Nederland zijn op talloze plekken huizen gebouwd op vervuilde grond. Wanneer levert vervuilde grond risico’s op voor de gezondheid? Als de grond de schadelijke stoffen niet vast kan houden (dit wordt ‘mobiele verontreiniging’ genoemd), wordt het gevaarlijk. Bijvoorbeeld als kinderen in het zand spelen of planten de stoffen opnemen in wortels en bladeren. Er zijn ook stoffen die via luchtkanaaltjes in kelders of kruipruimtes terecht kunnen komen. Het drinkwater komt in de problemen, als de vervuiling in het grondwater terechtkomt.

Niet alleen woningen zijn gebouwd op vervuilde grond. Ook grote stukken natuur tieren er welig op. Natuurgebied Ilperveld bijvoorbeeld is sterk vervuild: de waterkwaliteit is onvoldoende, er zijn meerdere slecht afgewerkte vuilstortplaatsen en in de waterlopen bevinden zich grote hoeveelheden bagger. Verschillende partijen zijn nu bezig met een grote schoonmaak.

Een ander voorbeeld is het Utrechtse Griftpark, in de volksmond ook wel ‘Gifpark’ genoemd. Op een voormalig gas- en vaaltterrein werd in 1978 gestart met het aanleggen van een park. Twee jaar later werd de verontreiniging ontdekt en de werkzaamheden werden gestaakt. In 1998 was er gesaneerd en kon het park gerealiseerd worden. Dit betekent echter niet dat de grond nu schoon is: voor 250 miljoen gulden is de vervuilde grond als het ware ‘ingepakt’ volgens de IBC-methode (Isoleren, Beheersen en Controleren), waardoor deze geen gevaar meer oplevert voor de gezondheid.

Destijds werd geroepen dat het Griftpark nooit meer bewoond zou worden. Maar inzichten veranderen. In het Griftpark gaat nu weer gebouwd worden.

Andere voorbeelden van vervuilde natuurgebieden zijn De Krimpenerwaard, De Venen en De Broekpolder , en de Alde Faenen in Friesland.

Bodemsanering betekent dat de bodem zo wordt schoongemaakt, dat de risico’s voor mens en milieu worden weggenomen. Sanering kan op een aantal manieren: je kunt de grond afgraven en in een fabriek schoonmaken. Je kunt ook de grond laten liggen en bacteriën en planten het werk laten doen. Je kunt de organismen die de grond schoonmaken ook bewust in de grond stoppen.

Deze methode heeft twee voordelen. Het is goedkoop, en soms is het de enige manier. Bijvoorbeeld als er geen grond afgegraven kan worden omdat er een gebouw op staat. Het duurt echter wel lang voordat de grond weer schoon is, soms zelfs een paar jaar. Dit betekent niet dat er al die tijd niets met de grond gedaan kan worden. Er kan bijvoorbeeld op gebouwd worden. Een tussenoplossing is het storten van een laag schone grond op de vervuilde grond. Dit heet ‘leefsanering’.

In 1986 werd de Wet Bodembescherming ingevoerd. In 1997 kwam de Wet op de Bodemsanering. Een belangrijk verschil is de overstap van multifunctioneel saneren naar functioneel saneren. Multifunctioneel saneren betekent dat een bodem na een schoonmaakoperatie weer voor elke functie geschikt moet zijn: akkerbouw, bewoning, een bedrijfsterrein, etc. Het nadeel hiervan is dat het erg duur is en veel energie kost. Functioneel saneren betekent dat de bodem zodanig wordt gereinigd als voor de toekomstige functie nodig is: onder een toekomstig parkeerterrein hoeft de grond minder schoon te zijn dan onder een woonwijk. Functioneel saneren mag overigens niet bij mobiele verontreiniging.

Om een beter beeld te krijgen van de omvang van de ernstige verontreinigingen is de afgelopen jaren gewerkt aan het ‘landsdekkend beeld’. Stond de teller in 1992 nog op 2.000, het blijkt nu dus te gaan om 600.000 locaties. Heel wat meer dan wat men dacht ten tijde van het eerste schandaal in Lekkerkerk! Volgend jaar komt er een internetsite beschikbaar waar iedereen kan zien waar de bodem is verontreinigd.

Aantal locaties bodemverontreiniging

Milieuloket

U-blad

VROM

Tijdschrift “Bodem”, nummer 5, oktober 2004