De kleur van vogels heeft een scala aan functies

De kleur van vogels heeft meer functies dan zo op het eerste gezicht lijkt. Zo zorgen donkere vleugels ervoor dat vogels efficiënter kunnen vliegen en hebben sommige soorten, als jan-van-genten, een zwarte huid ter bescherming tegen uv-straling. Evolutiebioloog Michaël Nicolaï van de universiteit Gent doet er onderzoek naar. 

Twee voor de hand liggende functies van kleur zijn camouflage en communicatie. Veel vogels zijn gecamoufleerd om minder snel ten prooi te vallen aan predatoren. Denk bijvoorbeeld aan de vrouwtjes van mussen en eenden. Dat een gecamoufleerd verenkleed absoluut niet saai hoeft te zijn bewijzen snippen en nachtzwaluwen! 

Kleur wordt door vogels ook veelvuldig gebruikt als manier van communicatie. Denk bijvoorbeeld aan de uitbundig gekleurde mannetjespauw of -fazant, waarmee ze willen laten zien dat ze beschikken over een goed werkend immuunsysteem en een mooi partijtje genen. 

Michaël ontdekte dat kleur meer functies heeft dan camouflage of communicatie. Zo vond hij dat donkere vleugels efficiënter vliegen dan lichtere vleugels. Hoe kleur de vliegefficiëntie beïnvloed is niet helemaal duidelijk, maar het werd waargenomen door middel van experimenten met opgezette vleugels in een windtunnel. 

Om te testen of donkere vleugels ook daadwerkelijk zijn geëvolueerd voor een beter vliegvermogen deed Michaël een ander onderzoek. Vliegvermogen kan vergroot worden op verschillende manieren, bijvoorbeeld door een lager lichaamsgewicht of een groter vleugeloppervlak. Als vogels die al relatief veel investeren in deze eigenschappen óók vaker donkere vleugels hebben, geeft dit aan de evolutie vleugels donkerder maken ter bevordering van het vliegvermogen. Michaël keek hiervoor naar 160 verschillende soorten zeevogels zoals albatrossen en meeuwen. Wat blijkt, de betere vliegers hebben inderdaad vaker donkere vleugels, oftewel, donkere vleugels zijn zeer vermoedelijk geëvolueerd ter bevordering van het vliegvermogen.  

Een collega van Michaël viel het op dat jan-van-genten een zwarte huid hebben. Michaël wilde weten wat hier de functie van was en dook de collecties van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in. 2259 opgezette vogelsoorten onderzocht hij op huidskleur en Michaël vond dat vijf procent van deze soorten een zwarte huid hebben. Hij zag dat dit vaker voorkomt bij soorten dichterbij de evenaar en bij soorten met weinig of witte (en dus meer zonlichtdoorlatende) veren. Michaël concludeert hieruit dat waarschijnlijk een zwarte huid, net als bij ons, dient ter bescherming tegen uv-straling.

Michaël is nog lang niet klaar met onderzoek naar vogelkleuren. Komende drie jaar gaat hij onderzoek doen naar iriserende veren. Iriserende veren hebben, afhankelijk van de hoek waaruit je kijkt, verschillende kleuren. Een bekend voorbeeld is de spreeuw, maar de zwarte kraai heeft -zij het in mindere mate- ook iriserende veren. Michaël wil weten wat hiervan de functie is, en hoe deze precies gemaakt worden door vogels. Word vervolgd dus!