Boeken over bijen en hommels_07_11_2014

Bijen en hommels zijn essentieel in de natuur. Zo’n 40 miljoen jaar geleden, ruim voordat de mens de planeet veroverde, vlogen ze al van kelk naar kelk, en zorgden persoonlijk voor de uitbundige biodiversiteit.

Ongeveer 20 procent van alle angiospermen (bedektzadigen, de grootste groep landplanten) zijn volledig afhankelijk van bevruchting door deze insecten. Toch is er relatief weinig over bekend. Twee recent gepubliceerde boeken kunnen daar verandering in brengen… Alexander Reeuwijk bespreekt ze:

Wie heeft er als kind geen vlinders gevangen, pijpenkopjes gezocht of een stenenverzameling aangelegd? Ik wel en Dave Goulson, de schrijver van het boek Een verhaal met een angel , ook. Goulson is er alleen nooit meer mee opgehouden. In de eerste pagina’s beschrijft hij, inmiddels hoogleraar biologie aan de universiteit van Sussex, onder andere hoe hij een volière beheerde, insecten prepareerde, en natte hommels probeerde te drogen in de oven (met dramatisch resultaat). Die eerste ervaringen met de hommels bepaalden echter wel de loop van zijn professionele carrière. In fascinerende verhalen schrijft Goulson over hoe de hommels in Australië en Nieuw-Zeeland zijn gekomen, hoe ze worden gebruikt in de bestuiving van groenten, hoe ze in staat zijn om hun lichaamstemperatuur op 35 graden te houden (wat heel erg hoog is voor zo’n klein dier) en beschrijft hij zijn eigen onderzoeken om erachter te komen hoe hommels de bloemkelken selecteren waaruit ze hun nectar halen.
Helaas schrijft Goulson met iets teveel terzijdes, tussen haakjes en richt hij het woord soms te letterlijk tot de lezer. Het vertraagt het verhaal en maakt de tekst soms te wollig. Desalniettemin is dit een zeer prettig en leerzaam boek, waardoor ik direct de tuin in liep, op zoek naar bloemen en hommels. Met positief resultaat. De harige insecten lieten zich ongestoord van dichtbij observeren en ik kon hun pootjes, waar de pollen in dikke klonten aan hingen, goed zien.

Hommels en bijen liggen evolutionair zo dicht bij elkaar, dat ze taxonomisch tot dezelfde familie horen. Dit geldt niet voor de wetenschappers die ze bestuderen. Dave Goulson wijdt zijn leven aan de hommel, de Canadese hoogleraar Mark Winston wordt gezien als een van de meest vooraanstaande onderzoekers op het gebied van bijen en bestuiving. Althans, tot 2002 toen hij zich langzaam terugtrok uit de wetenschap. Het onderwerp liet hem niet los. Dit jaar publiceerde hij Bee Time; Lessons from the hive , over de relatie tussen bijen en mensen. Winston begint zijn boek nostalgisch. Hij beschrijft de handelingen van een imker, voordat deze de raten uit de kasten kan halen, als een vorm van meditatie. De geuren van honing, bijenwas en bloemen stemmen hem vol weemoed.
Totdat het in 2006 misgaat. Winston beschrijft de intrede van de bijenverdwijnziekte. Een imker in Noord-Amerika trof van de ene op de andere week een lege bijenkorf aan. Zijn (gezonde) bijenvolk was verdwenen. De ziekte komt inmiddels ook in Nederland en België voor. De oorzaak is nog steeds niet bekend, al lijkt het te maken te hebben met een combinatie van pesticiden, virussen, de veranderde landbouw en de professionele manier van bijenhouden, waarbij sommige imkers vele duizenden volkeren hebben.
Waar de bijen op het platteland aan terrein verliezen, daar wint de stadse bij, aldus Winston. Als hoogleraar entomologie voerde hij in 1999 een onderzoek uit naar de urbane bijenkolonies. Het resultaat was opvallend. In de stad werden grote aantallen gevonden, zowel in individuen als in soorten. De conclusie was dat stadse bijen, geheel tegen Winstons verwachtingen in, floreren. Dit geldt ook in Nederland. Op daken van gebouwen, in de botanische tuinen, op kinderboerderijen en zelfs in achtertuinen worden bijen gehouden. Kortom, plaatsen genoeg om Winstons advies op te volgen: samen met een imker naar de complexe samenleving van de bijen kijken. Zolang het nog kan. Winston heeft namelijk ook nog een waarschuwing voor de lezer:

Boektitels:

Een verhaal met een angel
Dave Goulson (vertaling Nico Groen)
Uitgeverij Atlas Contact

Bee Time; Lessons from the hive
Mark L. Winston
Harvard University Press