Bibi Dumon Tak: Samenleving

Iedereen die op dit uur, hoera we hebben onze wintertijd weer terug, aan de radio gekluisterd zit is onderdeel van de samenleving. Een samenleving, zegt de Dikke Van Dale, is het geheel van de met elkaar samenlevende mensen. En de Grondwet zegt vervolgens dat die samenleving niemand uitsluit en dat iedereen eraan mag deelnemen ongeacht ras, godsdienst, geslacht of politieke gezindheid. Kortom, iedereen hoort erbij.

Maar dan. Vergeten we niet iets? Zien we niet een groep over het hoofd die zich niet tot de samenleving mag rekenen, maar die intussen wel heel die samenleving draagt? Een groep zonder wie onze samenleving als een lekkend huis zou zijn? En niet zo’n beetje lekkend. Zonder die groep zou het voortdurend stortregenen in onze kamers. Dieren horen er niet bij. Want deden ze dat wel, dan moesten wij mensen hen rechten toekennen die ons hinderlijk in de weg zouden staan.

Zo hinderlijk dat het nieuws dat vorige week naar buiten kwam nooit werkelijkheid had kunnen worden. De medische wereld jubelde namelijk dat het eindelijk was gelukt een varkensnier te transplanteren naar een mens. De mens in kwestie was eigenlijk al overleden, hersendood zoals het werd genoemd, dus de patiënt was geen moment in gevaar geweest. Het was, gingen de artsen verder, een elegante manier om te zien of het zou kunnen werken. En het werkte! Men noemde het een doorbraak. Een mijlpaal. Baanbrekend en een big deal.

Een arts wist ook nog te melden dat het varken evolutionair dicht bij de mens stond en dat we daarom zijn organen goed konden gebruiken. Huid en hartkleppen werden al langer ingezet en daar komen binnenkort de nieren dus bij.

Al die dagen, waarop iedereen jubelde, heb ik niemand gehoord over het lot van het varken zelf. Niemand gehoord over het dier dat zo dicht bij de mens staat dat het ons min of meer kan vervangen. Ze zijn intelligent. En grappig en zindelijk en ze kunnen apporteren net als hondjes. En hun organen zijn min of meer gelijk aan de onze.

Niemand vroeg zich af hoe het met het varken ging. Nou ja, dat antwoord wist men al: niet goed, natuurlijk, want het varken was dood. Het had eerst moeten leven met aan de mens aangepaste genen in zijn lijf, in een laboratorium, of in een speciaal daarvoor ingerichte stal. Om vervolgens onder het mes te sterven, omdat wij mensen niet in staat waren genoeg donors onder onze eigen soort te genereren. Ach, hoor ik iedereen nu denken. Of je die beesten nu gebruikt voor een orgaan of voor aan ’t spit. Wat is het verschil?

Kent u het ruimtehondje Laika nog? Voordat de mens zelf de ruimte durfde te betreden stuurden we eerst een argeloos hondje de lucht in, wetend dat het nimmer terug zou keren. Ooit liep Laika als zwerfhondje door Moskou en keek ’s nachts naar de immense sterrenhemel boven haar kop, niet wetend dat ze er op een dag heen zou worden geschoten. Maar niet eerder dan nadat ze talloze oefeningen had moeten doorlopen om rustig in een tuigje in een te krappe ruimte in de spoetnik te durven blijven zitten. De mens won haar vertrouwen met snoepjes en schond het daarna op een ongelofelijke manier.

Wij allemaal verafschuwen dat verhaal. Iedereen wenste dat Laika was teruggekeerd naar de aarde. Maar samenleving! Geen enkel proefdier keert terug. Bovendien: voordat het proefdier wordt geofferd moet het allerlei experimenten doorstaan. Er zijn mensen die het vertrouwen van het dier eerst winnen, en daarna schenden. Er is geen sprake van een leuk leven dat eraan vooraf gaat. Geen dierenwelzijn of beterleven ster.

Ik vind het dus een trieste mijlpaal. Het zou pas baanbrekend zijn als er zoveel mededogen onder de mensen heerste dat we ons eigen huis konden onderhouden. Dat er genoeg menselijke donoren waren om onze medemens te redden.

Waar bleef de discussie over de ethiek rond dit varken zonder naam? Wordt het niet tijd dat we ons huis voorzien van grotere ramen? Dat we kijken naar de hele wereld in plaats van alleen naar onszelf? Dat we bij ons handelen tenminste vraagtekens zouden kunnen zetten. Bijvoorbeeld: of een mijlpaal niet ook een grens kan zijn.