Al vijf jaar een van de boegbeelden van Netflix: Orange is the New Black. Seizoen 5 is vanaf vrijdag beschikbaar. Zeven redenen om te blijven kijken.
1. De basis De serie is in essentie gebaseerd op het memoires van Piper Kerman, een welgestelde Amerikaanse die als twintiger een misstap maakte en ruim een jaar in een vrouwengevangenis belandde. Show runner Jenji Kohan beschreef Kerman als een ‘paard van Troje’: door het blanke, wat saaie hoofdpersonage in een onconventionele omgeving te plaatsen wordt de kijker geconfronteerd met een smeltkroes aan demografische achtergronden die door het lot op één plek zijn beland. Deze enorme diversiteit én alle verschillende verhalen die aan het gevangenschap van de vrouwen vooraf gingen, maakt dat bovengemiddeld veel kijkers zich in meer of mindere mate kunnen herkennen in personages. Bovendien vertelt OITNB door deze aanpak verhalen die je maar zeer zelden op televisie tegenkomt: arm en rijk, homo en hetero, wit en zwart, alles rent door elkaar heen. Niets is taboe in Litchfield.
2. Humor vs. engagement Het is lastig OITNB niet te zien zonder je boos te maken over het verrotte, deels geprivatiseerde gevangenissysteem in de VS. De gevangenen worden door het grote bedrijf dat het complex exploiteert slechts gezien als een product waar winst mee te maken valt; als voor dat doel moet worden bezuinigd op gezondheidszorg, voedsel of andere zaken die het leven binnen de muren draaglijk maken, dan moet dat maar. Tegelijkertijd is OITNB onder alle engagement en maatschappijkritiek vooral ontzettend grappig. De vrouwen snappen dat ze geen andere keus hebben dan hun tijd uit te zitten en er maar het beste van te maken; het leven is oneerlijk, maar deal with it. Deze nuchtere aanpak levert vrijwel elke aflevering hilarische dialogen, situaties en escalaties op. Of het nou gaat om de porno met aliens die de prettig gestoorde Crazy Eyes schrijft of om de onnavolgbare gedachtenspinsels van de junks onder leiding van de onberekenbare Pennsatucky.
3. De actualiteit Litchfield is net zo’n snelkookpan als de Amerikaanse samenleving zelf, maar dan op een zeer beperkt aantal vierkante meters. In de dagelijkse omgang van de vrouwen met elkaar passeren eigenlijk alle actuele kwestie die de Amerikaanse samenleving op dit moment tot op het bot splijten: van de illegalenproblematiek tot het bizarre juridische systeem, van de kloof die gaapt tussen arm en rijk tot het voortwoekerende racismeprobleem in het land. De schrijvers weten de heikele kwesties op ingenieuze, niet-drammerige wijze in de verschillende verhalen te verwerken en de voors en tegens van lastige kwesties te belichten. De #BlackLivesMatter-beweging en het geweld van overheidsambtenaren tegen donkere Amerikanen speelde een cruciale rol in de dramatische finale van seizoen 4, als een van de gevangenen door politiegeweld om het leven komt.
4. De cast Netflix heeft de afgelopen jaren de lat voor televisie-acteren vele malen hoger gelegd, een trend die werd ingezet door boegbeeldseries House of Cards en OITNB. De voltallige cast zet, zonder enige uitzondering, al vijf seizoenen lang uitzonderlijke prestaties neer. Van de tientallen prijzen die OITNB de afgelopen jaren ontving, waren er opvallend veel voor de gezamenlijke cast – drie jaar op rij ging de ensembleprijs van de Screen Actors Guild, de vakbond van Amerikaanse acteurs, naar de vrouwen van Litchfield. Als het gaat om individuele prijzen, staat Uzo Aduba (die Crazy Eyes speelt) veruit bovenaan. Op een gedeelde tweede plaats eindigen Danielle Brooks (de strijdbare Taystee) en Lorraine Toussaint (maffiabaas Vee Parker, die aan het slot van seizoen 2 op hilarische wijze uit de serie werd geschreven).
5. De serie kent balans en houdt maat De juiste balans vinden is een van de moeilijkste disciplines in films of televisieseries: de balans tussen humor en drama, tussen vorm en inhoud, of tussen de juiste hoeveelheid aandacht die alle personages krijgen. OITNB is een schoolvoorbeeld van hoe het mogelijk is ervoor te zorgen alle verhaallijnen van pakweg twintig mensen te blijven volgen. Het is ook een oefening in geduld; elk seizoen voeden Jenji Kohan en haar scenaristen ons kleine puzzelstukjes voorgeschiedenis van bepaalde hoofdrolspelers. Iedereen krijgt vroeger of later haar momentje – ook de bewakers, voor wie je als kijker ondanks hun vaak lompe gedrag ook sympathie gaat voelen. Ieder mens wordt vooral gecreëerd door omstandigheden of één kleine misstap, betoogt de serie. Tevens knap: momenten van diepe ontroering worden nergens geëxploiteerd met aanzwellende violen, maar worden sec getoond zoals ook de misdrijven of de excessen in de gevangenis in beeld worden gebracht – het hoort allemaal bij het leven. 6. Netflix kent geen censuur Netflix is een betaalzender, wat betekent dat de makers geen moment rekening hoeven te houden met de censuur van fatsoensrakkers die zich kunnen storen aan naakt, seks, drugs of bloed. Alles in Orange is the new Black wordt getoond zoals het is: wie 24/7 op elkaars lip leeft, heeft immers ook geen ruimte om zich al te veel zorgen te maken over enige gêne. We zijn als Nederlanders wellicht wel wat gewend als het gaat om dit soort compromisloze televisie, maar het blijft een verademing als in een Amerikaanse serie niet meteen de camera wegdraait zodra er een borst, bil, drug of verkrachting in beeld verschijnt. Het draagt ook bij aan de intimiteit van de serie en helpt begrijpen onder welke omstandigheden de gevangenen dag in dag uit moeten leven. En ook hier geldt dat de makers het naakt nergens exploiteren: alles wordt smaakvol en functioneel in beeld gebracht.
7. Het einddoel is helder Een groot voordeel van Netflix is dat de zender zegt zich niet (te veel) te laten leiden door kijkcijfers en daarom series voor meerdere jaren durft te bestellen – al tijdens reeks 4 werd bekendgemaakt dat OITNB in totaal zeven seizoenen zal kennen. Dit zorgt ervoor dat de makers de ruimte krijgen om van tevoren precies te plannen welk verhaal zij willen gaan vertellen en wat hun einddoel is. Ook dit is een luxe in televisieland, waar series die plots worden gecanceld bizar abrupt eindigen of series die juist goed lopen nodeloos lang worden gerekt met stupide subplots en krankzinnige onthullingen (noem recent Prison break of Designated survivor). Bedenkster Jenji Kohan, die nog steeds de serie produceert en zelf veel van de scenario’s schrijft, weet precies waar zij heen wil met haar vrouwen. Deze aanpak levert in elk geval weer een memorabel vijfde seizoen op, dat direct aansluit op de finale van reeks 4 en netto niet meer dan drie dagen beslaat.