Reportage: de inspiratieochtend van Arjan Erkel

 

‘Ik was bang: hoe gaan ze me doodmaken?’ Zeventien mensen in het halfduister luisteren ademloos toe. ‘In het begin had ik het weleens gevraagd,’ vervolgt de spreker. ‘Toen trok een van de rebellen zijn pistool en schoot een gat in de muur. Nu zeiden ze: “We gaan iemand anders inhuren.” Ik dacht: dat is tof, want ze willen het dus niet meer zelf doen. Dat had ik al bereikt. Maar ja, het eindresultaat bleef voor mij hetzelfde.’ Voorzichtig laten de toehoorders in de pluchen bioscoopstoelen een lach door het zaaltje rollen. ‘De keel doorsnijden vonden ze een humane manier van slachten. “Ik wil liever een gat in mijn hoofd,” zei ik tegen hen. Ze antwoordden: “Dat is niet mooi voor de nabestaanden.” Ik vroeg, met tranen in mijn ogen en een brok in mijn keel, of ze in ieder geval mijn ouders op de hoogte wilden stellen. “Kunnen jullie mijn lijk langs de kant van de weg leggen, zodat ik word gevonden?”’ Drie wanden van de kleine ruimte zijn beplakt met behang waarop een donker bos staat afgebeeld. Ze doen denken aan de foto die we op het beeldscherm, vooraan, naast de spreker zagen: het binnenste van een primitieve gevangenis, gemaakt van takken. ‘Mijn ouders zijn bij de paus geweest, bij premier Balkenende, ze hebben minister van Buitenlandse Zaken Bot geactiveerd, VN-commissaris voor de vluchtelingen Ruud Lubbers. Artsen zonder grenzen heeft ontzettend zijn best gedaan om mij vrij te krijgen. Het is supergaaf als je ziet wat je met elkaar kunt bereiken. Wat ik mooi vind, is dat iedereen zich heeft overtroffen. Wanneer hebben jullie jezelf eens overtroffen?’ Op het beeldscherm verschijnt een tekst: ‘Talent is goed, karakter is beter.’ Omdat een antwoord op zijn vraag uitblijft, -hervat de spreker zijn lezing.

We zijn op de ‘inspiratieochtend’ van Endinet, en de spreker heet Arjan Erkel. Endinet is een Zuidoost-Brabantse beheerder van een gas- en elektriciteitsnetwerk die volgend jaar volledig zal opgaan in het grotere Enexis. ‘Dat doet iets met ons personeel,’ legt Pien Boots uit. Boots voert bij Endinet de titel Consultant Transitieteam en heeft de ochtend medegeorganiseerd. ‘Een groot deel van de medewerkers heeft de afgelopen maand te horen gekregen dat ze een functie krijgen bij Enexis, maar er is ook een groep mensen die een plekje moet gaan zoeken. Wat we met deze ochtend willen doen, is die mensen inspireren in hun zoektocht. Arjan is daar een onderdeel van.’ Behalve Arjan Erkel, die door Boots in een informatiemail consequent ‘Arjan van Erkel’ genoemd wordt, spreekt vandaag ook Maarten van der Weijden, de openwaterzwemmer en olympische medaillewinnaar. Er kan een les gesprekstechnieken gevolgd worden (‘het voeren van een sollicitatiegesprek is eigenlijk altijd spannend’), een workshop ‘Ruimte voor veranderen’ en er kan deelgenomen worden aan Take Charge! (‘samen boksen laat direct zien wie je bent’). Voor Erkels lezing koos Boots bewust voor het enigszins benauwde Auditorium. ‘Dat leek me goed passen bij zijn verhaal.’

Arjan Erkel: u kent hem wellicht nog als de man van Artsen zonder grenzen die op 12 augustus 2002 ontvoerd werd door moslimrebellen in de Russische deelrepubliek Dagestan. Vijftien maanden lang zat hij gegijzeld in een ondergrondse cel van twee bij anderhalve meter. Zijn bewakers droegen bivakmutsen, hun gezichten zag hij nooit. In april 2004 kwam hij vrij, na betaling van één miljoen euro door Artsen zonder grenzen en de Nederlandse staat. En nu staat hij hier, in Veldhoven. Erkel maakt al jaren deel uit van een professioneel circuit waarmee de helft van Nederland nooit in aanraking komt, en de andere helft des te meer. Het ging bijna als vanzelf. Na zijn bevrijding vroeg een uitgeverij hem om zijn verhaal op te schrijven. Dat werd het boek Ontvoerd. Erkel hield er presentaties over, sprekersbureaus vroegen of hij zijn verhaal ook elders in het land wilde vertellen, en mensen die hem hadden gehoord, gingen e-mails sturen met de boodschap: je hebt me geïnspireerd. Zo werd de voormalige hulpverlener een coach. Erkel verzon het woord ‘ontgijzelen’ en bedacht er met een collega een model bij. Nu reist hij stad en land af om mensen aan te zetten tot verandering in hun leven. Dat doet hij meestal via -Walking Tree, een ‘groeiburo’ waarvan hij mede-eigenaar is. Ook in het buitenland treedt Erkel op: op een politieke bijeenkomst in Bosnië bijvoorbeeld, of voor het leger van Noorwegen. Er zijn tenslotte maar weinig overlevenden van een gijzeling die bereid zijn erover te vertellen, én dat goed kunnen. In de woorden van Boots: ‘Ik heb hem uitgelegd in welke situatie wij zitten, en hij heeft bedacht in hoeverre hij daar een match mee kan maken.’ Wel, dat kan hij.

In het zaaltje is de sfeer losser geworden. Op het beeldscherm staat nu een wijzerplaat afgebeeld, met in het midden het woord ‘ik’. Het is met lijnen verbonden met andere woorden, zoals ‘mensen’, ‘plaatsen’ en ‘dingen’. Een man uit het publiek vraagt aan Erkel of hij gedurende zijn gevangenschap actie heeft ondernomen om te ontsnappen. ‘Goede vraag,’ vindt Erkel. ‘Natuurlijk. Ik probeerde de scharnieren van de deur eruit te halen, ik probeerde onder die takken door te graven. Maar het was halfslachtig. Ik hoopte toch dat Artsen zonder grenzen me zou bevrijden. Jullie zitten nu ook in zo’n situatie. Je hebt veel in handen. Grijp een kans als je ’m krijgt. Ga herijken, dat is eigenlijk het enige dat ik jullie wil vragen.’

Vijf minuten later wandelen de werknemers van Endinet het zaaltje uit. De inspiratieochtend is ten einde, het is lunchtijd. Wim Rust (53) noemt desgevraagd wat hij van Erkel heeft opgepikt. ‘Dat je vooral moet kijken naar: wat kan ik zelf?’ Rust werkt al achttien jaar bij Endinet en zit op financiën, maar daar zijn bij Enexis weinig vacatures in en dus probeert hij de technische kant op te gaan. ‘Je hoorde het net: je hebt veel in handen.’ Dan loopt hij naar Erkel toe, om diens boek Ontvoerd te kopen. Geert Mulders (30) heeft het al gekocht. In hoeverre is een gijzeling te vergelijken met de situatie bij Endinet? Niet, antwoordt hij. ‘Dat verhaal staat zo ver van je af, dat je er toch iets uit kunt halen. Ik denk dat het aanzet tot nadenken: Waar ben ik mee bezig?’ Recent heeft Mulders gehoord dat hij terechtkan bij Enexis, maar vrolijk stemt dat hem niet. ‘Mijn blijdschap komt pas als iedereen een plek heeft.’

Op het buffet staan kommen soep, er liggen kroketten en broodjes ham en kaas. De belangstelling voor Erkel is groot. Nu eens staat hij bij de ene tafel te praten, dan weer bij een andere, en steeds willen mensen zijn boek kopen. Regelmatig loopt hij terug naar de statafel waarop hij zijn doos van uitgeverij Balans heeft neergezet, en leent hij een pen om voorin te signeren. Ontvoerd beleeft momenteel zijn 28ste druk.

Gemiddeld doet hij dit soort dingen twee keer per week, vertelt Erkel later, op een rustig moment. ‘Niet alleen lezingen, ook workshops, vooral voor het bedrijfsleven. En we hebben Prison Day ontwikkeld: één persoon in een cel, een hele dag. In het begin word je echt als een gevangene behandeld, waardoor je niet weet waar je aan toe bent. Je krijgt geen thee, geen welkomstwoord, er is alleen een cipier. En dan hoop je dat mensen in de cel over zichzelf gaan nadenken. We hebben ook een zwaardere variant, in een bunker.’ Is het wrang dat Erkel iets gruwelijks als zijn gijzeling nu inzet voor zijn werk? ‘Ik ben op verjaardagen niet ome Arjan die over zijn ontvoering vertelt,’ antwoordt hij. ‘Het is geen verwerken meer. Ik zet het nu zakelijk in. Mijn verhaal laat zien dat je altijd in mogelijkheden kunt denken. Ga op zoek naar die vrijheid. Toen ik terugkwam naar Nederland, was het wat mij betreft over. Veel mensen geloven niet dat mijn ontvoering me niet achterna bleef jagen, maar dat is echt zo.’ Voor een lezing van een uur ‘of iets langer’ vraagt Erkel 2250 euro. ‘Vandaag zijn het er drie, dus dan geef je wat korting.’ Twee dagen werk per week laten drie dagen over voor andere dingen, en daar maakt Erkel dan ook graag gebruik van. Hij schrijft, zet projecten op zoals de stichting Free a Girl (voorheen Stop Kindermisbruik), of presenteert – de aanleiding van dit artikel – bij de EO Vreemde tralies. En dat is nog niet alles. ‘Ik ben ook een guesthouse aan het bouwen, vlakbij mijn huis in Rotterdam. Ik vind het leuk om creatief bezig te zijn. Dus als ik andere mensen aanzet tot creativiteit, vind ik dat zelf ook prettig.’

Tegen het einde van de lunch, als Erkel met een groepje staat na te praten rond zijn statafel, komt Maarten van der Weijden aangelopen. ‘Goede dag gehad?’ vraagt de olympisch kampioen goedgemutst. ‘Jazeker,’ antwoordt Erkel. Van der Weijden knikt naar Boots. ‘Het was goed georganiseerd.’ Dan steekt hij een hand in de lucht en loopt naar de uitgang. ‘De groeten!’ Even later zal Erkel op dezelfde manier de aftocht blazen: laptoptas in de linkerhand, de doos met boeken op de rechterschouder. Hoeveel hij er verkocht heeft, willen we nog weten. Erkel kijkt op het etiket. ‘Er zaten er 28 in. Nu heb ik er nog 4.’ Hij draait zich om en loopt weg. ‘Tot ziens!’

Vreemde tralies, vanaf dinsdag 28 juni, NPO2, 21:10 uur