Column: virusfilms en -series in tijden van corona

Een aantal jaar geleden bezocht ik op de Comic Con in San Diego een panel met Max Brooks (zoon van Mel Brooks en Anne Bancroft). Hij schoof aan om te praten over zijn boek The Zombie Survival Guide (Brooks schreef ook World War Z). De moderator wilde graag van hem weten waarom hij die survival guide geschreven had. ‘Omdat ik voorbereid wil zijn voor wanneer het echt gebeurt.’

Nu, zo’n tien jaar later, voelt het met alle gebeurtenissen en verstrekkende maatregelen rondom het huidige coronavirus alsof we ons zelf in een apocalyptische zombie- of virusfilm bevinden.

Mensen die vastzitten op een boot waar een virus ongecontroleerd doorheen raast? [REC] 4: Apocalypse. Paniek op een trein vanwege een (vermeend) virus? Train to Busan. De heersende klasse die het behouden van macht belangrijker vindt dan het welzijn van de mensen waar ze over heersen? Kingdom. Paniek, chaos, quarantaine en militaire interventie? Alles van 28 Weeks Later en het begin van Fear the Walking Dead tot World War Z en I Am Legend.

Zelfs het uitgangspunt van de uitstekende zombieserie Dead Set (geschreven door Charlie Brooker van Black Mirror ) – over kandidaten in een Big Brother-huis die niet wisten dat buiten de pleuris was uitgebroken – werd werkelijkheid: de deelnemers van Big Brother Duitsland bevinden zich sinds 6 februari in het Big Brother-huis, toen het coronavirus nog iets was waar ze alleen in China last van hadden (de edities in Canada en Brazilië zijn ook nog bezig).

De zoektocht in China naar de dieren waar het coronavirus oorspronkelijk vandaan kwam deed me juist weer denken aan de scène waarin Dustin Hoffman in Outbreak (deels geïnspireerd op het non-fictie boek The Hot Zone van Richard Preston Jr.) naarstig op zoek ging naar de originele drager van het Motoba-virus (een schattig aapje) om uit haar bloed een antiserum te halen.

Het intikken van de titel van bovenstaande onheilsklassieker op de zoekpagina van de Nederlandse Netflix leverde helaas geen resultaat op, maar wel een opvallende eerste suggestie: Pandemic: How to Prevent an Outbreak. Een wel heel tijdige docuserie die op Netflix beschikbaar kwam op 22 januari. Een scène aan het begin komt nu extra binnen. In een New Yorkse ziekenboeg heerst chaos. Verschillende patiënten zijn binnengebracht met een ziekte aan de luchtwegen. Sommige patiënten testen negatief op de normale seizoensgebonden griep, vertelt een dokter. ‘We hebben te maken met iets nieuws, maar we weten niet precies wat.’ Aan het einde komt de aap uit de mouw: het was ‘slechts’ een simulatie. Maar wel griezelig vooruitziend.

Niet veel later waarschuwt een andere wetenschapper dat de volgende pandemie waarschijnlijk afkomstig zal zijn van een dier en dat het een nieuw virus zal zijn waar we nog geen natuurlijke immuniteit voor hebben. Voor alle wetenschappers in de serie staat één ding buiten kijf: het is niet een kwestie van of, maar van wanneer.

De film die de laatste tijd het meest wordt aangehaald is de realistische rampenfilm Contagion van Steven Soderbergh uit 2011, die ook weer massaal wordt bekeken op on demand streamingdiensten (zoals Pathé Thuis). Veel adviezen die het Kate Winslet-personage daarin geeft klinken ons nu wel heel bekend in de oren. Dat R0 de verspreidingsgraad of besmettelijkheid van een ziekte aangeeft, dat mensen gemiddeld twee- tot drieduizend keer per dag hun gezicht aanraken, en waarom vaak en grondig je handen wassen en ‘social distancing’ zo ongelofelijk belangrijk zijn.

Een van de sterkste elementen in de film is ook hoe vaak de camera blijft hangen bij de objecten die je op een dag, vaak zonder daarbij na te denken, met je hand aanraakt en waarmee een ziekte overgedragen kan worden: het bakje nootjes, de creditcard, een touchscreen op een kassa of op je mobiele telefoon.

Is er dan uit al die films en series niets positiefs te destilleren? Jawel. In alle gevallen zijn de fictieve ziektes vooralsnog een stuk dodelijker dan het coronavirus. Er zijn ook heel veel wetenschappers, dokters en verplegers die, net zoals het Kate Winslet- en het Jennifer Ehle-personage, gewoon heel hard hun best doen om het virus te overwinnen.

Toch is een van de onverwacht meest actuele en angstaanjagende personages in Contagion Alan Krumwiede, gespeeld door Jude Law, een misinformatie spuwende vlogger, die mensen oproept vooral niet op die zogenaamde wetenschappers van de CDC te vertrouwen en ondertussen bezweert dat alleen hij de oplossing heeft voor het virus dat aan 25 tot 30% van de mensen (waaronder Gwyneth Paltrow in de eerste tien minuten) het leven kost.

Dat de persoon die tot voor kort de meeste overeenkomsten vertoonde met het Jude Law-personage de huidige president van de Verenigde Staten is, dat hadden de makers in 2011 natuurlijk nooit kunnen bevroeden.