Column: Vaarwel grote mysteriën

Hoe maak je beklijvende televisie? En wat verwacht de kijker? Deze eenvoudige maar diepgaande vragen stelde televisiejournalist Emily St. James onlangs in een artikel waarin ze ook een trend signaleert: televisiedrama’s zijn transparanter geworden, meer rechtdoorzee. De tijd van de grote mysteries die bijna niet uit te leggen zijn – denk aan Lost en  The X-Files – ligt achter ons. De showrunners van nu maken series waarin raadselachtige verhaalwendingen op den duur begrijpelijk worden gemaakt. Personages weten waar ze vandaan komen, en na enkele afleveringen krijgt ook de kijker een lucide beeld van de context waarin een televisieserie zich afspeelt.

Dat deed me denken aan Alfred Hitchcock, die regelmatig juist de kijker – denk aan een bom onder de stoel van een metropassagier – deelgenoot maakt van een aanstaande explosie, terwijl de personages in het ongewisse blijven. In die zin zijn er verschillende manieren om spanning op te bouwen. Buiten kijf staat dat spanning pas echt een effect sorteert als het verhaal in een spannende film of televisieserie ook een bevredigend slot kent. Misschien is dat in televisieseries nog wel belangrijker – waar heb je anders urenlang naar zitten kijken? De kijker intrigeren blijkt echter keer op keer een beproeving. Zie Lost.

Probeer eens aan een leek uit te leggen waar Lost precies om draaide. Dat klinkt als een vrijwel onmogelijke taak. En dan was er dat teleurstellende einde, waar ik al eerder over schreef. Een deus ex machina heet dat: een (bijna) onoplosbaar probleem oplossen met een ‘goddelijke’ interventie. Of in het geval van Lost een slotaflevering die alle mysterieuze ontwikkelingen tenietdoet waardoor je eigenlijk prima - ik chargeer - uitsluitend de pilot- en de slotaflevering had kunnen kijken. Scenaristen die momenteel furore maken op televisie doen dat dus niet. Die houden het bij behapbaardere, eenvoudigere en misschien wel menselijkere verwikkelingen.

Misschien zou je ook kunnen stellen dat ze de kijker niet veronachtzamen. Als voorbeeld noemt St. James Succession , Yellowjackets en Station Eleven. De laatste twee zijn trouwens (nog) niet te zien in Nederland - eerder wijdde ik al een column aan het feit dat de streamingdienst HBO Max (waar Station Eleven is ondergebracht, Yellowjackets is in Amerika te zien bij Showtime) nog niet in Nederland online is. St. James schrijft hoe Succession – een televisiedrama over een steenrijke familie, te zien bij Ziggo Movies & Series - eigenlijk geen grote story arcs (spanningsbogen) heeft en tóch ontzaglijk populair is. En in Yellowjackets weet je dat de personages een vliegtuigcrash in 1996 hebben overleefd omdat het verhaal zich in twee tijdlijnen – 1996 en 2021 – afspeelt.

Maar je weet niet hoe ze het hebben overleefd. In die zin draait op het eerste oog Yellowjackets misschien wel meer om de reis dan om een eenduidig antwoord op een mysterieuze vraag. En is die mysterieuze vraag – denk bijvoorbeeld aan dystopische series als The Walking Dead - ook niet vaak slechts een gimmick? (Uren kijken naar een groep overlevenden omdat je a) benieuwd bent wie aan het eind nog kan lopen en b) omdat je wil weten hoe het allemaal zo kwam.) Scenarist David Simon, bekend van The Wire , om maar een voorbeeld te noemen, heeft dit niet nodig. Maar toegegeven: in de Verenigde Staten kijkt maar een klein nichepubliek naar Simons werk.

Maar voor nu is een ding helder: 2022 zal ons simpelere, overzichtelijkere televisie brengen. Menselijker ook. Dat is geen onprettig vooruitzicht.