Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Waarom een referendum geen goed idee is

  •  
26-07-2021
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
1772 keer bekeken
  •  
28288661670_f907a833e6_k

© cc-foto: sgoldswo

Bij een referendum is het ‘ja’ of ‘nee’, zwart of wit. Voor grijstinten is geen ruimte. Heel overzichtelijk allemaal, maar of het eerlijk is?
Weinig politieke onderwerpen liggen zo gevoelig als het referendum. Dat heeft zeer felle tegen-, maar vooral voorstanders. Zodra je laat blijken niets te zien in de invoering van een volksraadpleging, krijg je die hele meute over je heen. Hoe durf je? Ondemocratisch! Bij een referendum spreekt de Stem van het Volk! Hoe kun je nu tegen de Wil van het Volk zijn?
Dat een referendumuitslag weergeeft wat het Volk wil, valt echter ernstig te betwijfelen. Door een referendum wordt alleen duidelijk wat de meerderheid wil. Bij de volksraadpleging over de Brexit, om een berucht voorbeeld te noemen, stemde 51,9 procent van de deelnemende Britten voor het verlaten van de Europese Unie. 48,1 procent wilde dat dus niet. Toch bijna de helft. Met hun wensen werd bij de Brexit geen enkele rekening gehouden. Hoorden zij dan niet bij het Volk? Bij een referendum is het ‘ja’ of ‘nee’, zwart of wit. Voor grijstinten is geen ruimte. Heel overzichtelijk allemaal, maar of het eerlijk is?
Nu kun je aanvoeren dat bij ‘gewone’ verkiezingen ook de meerderheid beslist. Dat is waar. Het verschil is alleen dat je dan op een partij (of een persoon) stemt, met een programma. Dat is daarmee nog geen wet. In Nederland (en veel andere landen) moet de partij waarop je gestemd hebt een coalitie met anderen sluiten om aan de macht te komen. Die andere partijen hebben weer afwijkende programma’s. De uitkomst is nooit zwart of wit.
Een referendum leidt tot de versimpeling van maatschappelijke kwesties. Je bent voor of je bent tegen. Er is geen middenweg. Vandaar dat demagogen graag gebruik maken van dit instrument. Zij houden niet van nuances. Je hebt gelijk of je hebt geen gelijk. Zo eenvoudig is het.
Het referendum roept ook principiële staatsrechtelijke vragen op. Neem de volksraadpleging over de EU-grondwet uit 2005. Die werd door de Nederlandse bevolking met een duidelijke meerderheid afgewezen. Maar een ruime Kamermeerderheid had eerder verklaard vóór de Europese grondwet te zijn. Die Kamer was toch ook door de bevolking gekozen? Wat als het langs democratische weg tot stand gekomen parlement iets anders vindt dan het Volk? Dat kan toch eigenlijk niet? Je kunt van mening zijn dat de Stem van het Volk boven die van de gekozen politici gaat, maar dan spreekt het Volk zichzelf wel tegen. Of is het maar beter de parlementaire democratie af te schaffen en alles door het Volk te laten beslissen? Dat wordt dan behoorlijk ingewikkeld.
Aanvankelijk waren hoofdzakelijk de progressieve partijen voorstander van het referendum. D66, maar ook PvdA, GroenLinks en SP. Tegenwoordig is invoering van het referendum bij uitstek een wens van extreemrechts. Partijen als de PVV en Forum voor Democratie willen niets liever dan dat het Volk zich uitspreekt, omdat ze (waarschijnlijk niet helemaal ten onrechte) verwachten dat ze dan op veel punten bijval zullen krijgen.
Voorlopig is er van de invoering van het referendum in Nederland echter geen sprake. Er dient immers een grondwetswijziging aan vooraf te gaan, waarbij uiteindelijk een meerderheid van tweederde in elke Kamer van de Staten-Generaal is vereist. Tot dusver is een dergelijke meerderheid er niet. Ook niet voor een correctief referendum, waarbij kiesgerechtigden een (soms met minieme steun) aangenomen wet kunnen terugdraaien. Maar de politieke meningsvorming is aan het veranderen. Steeds meer partijen bekeren zich tot het houden van volksraadplegingen, want dat lijkt zo vreselijk democratisch. Als je onder democratie verstaat: de meerderheid beslist en de rest moet zijn bek houden, dan is het dat natuurlijk ook.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.