Joop

Waar is Europa?

  •    •  
26-10-2019
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
brugsma

© W.L. Brugsma, Foto: Nationaal Archief

De gebeurtenissen van de afgelopen weken bevestigen het gelijk van W.L. Brugsma, die een ferm voorstander was van een verenigd en zelfbewust Europa.
Bij alle grote politieke ontwikkelingen de laatste weken — de Koerden die door president Trump van de een op de andere dag in de steek werden gelaten, de militaire operatie van Turkije in Syrië die daarop volgde, de evidente onmacht van Europa om iets aan de ontwikkelingen aan haar zuidgrens te doen, de ontwrichtende demonstraties van Extinction Rebellion in diverse Europese steden over het naderende klimaatonheil, en tot slot het tragikomische Brexit-avontuur dat op een tamelijk diepe breuk tussen het Verenigd Koninkrijk en Europa lijkt te gaan uitlopen — moest ik terugdenken aan W.L Brugsma, de Nederlandse journalist, publieke intellectueel en pleitbezorger voor een sterk en onafhankelijk Europa.
Brugsma was in de Koude Oorlog een ferm voorstander van een verenigd en zelfbewust Europa, een Europa dat zich niet als het strijdtoneel zou laten gebruiken van de rivaliserende grootmachten en dat voor zichzelf zou kunnen opkomen in het “rattengevecht” dat zou ontstaan in een wereld gekenmerkt door milieucrises en grondstoffenschaarste. (Als vroege bekeerling tot de Club van Rome was Brugsma een kordaat uitdrager van de onheilstijdingen van het beroemde rapport Grenzen aan de Groei (1972).) Zijn visie op Europa lijkt 20 jaar na zijn dood weer behoorlijk actueel.
Brugsma was een wellevende man, maar had verschillende concentratiekampen overleefd en had aan “zijn wintersemester met een practicum overlevingskunst aan de Volkshogeschool Dachau” geen zonnig mensbeeld overgehouden. Hij zou deze weken treurig zijn geweest over de machteloosheid en irrelevantie van de EU in het Midden-Oosten, over de verwijdering tussen het VK en de EU — een proces dat beiden verzwakt —en over de labbekakkerige voorbereiding van het continent op het naderende onheil van de klimaatcrisis.
Jarenlang leek Brugsma een ongeneeslijke zwartkijker. De voorspellingen van de Club van Rome werden maar niet bewaarheid en de wereld leek na de val van de Berlijnse Muur, anders dan hij had voorspeld, af te stevenen op een vredige, op regels gebaseerde internationale orde naar het evenbeeld van Europa. De recente ontwikkelingen lijken echter postuum zijn gelijk te bewijzen. Het rapport van de Club van Rome, zo wordt langzaam duidelijk, was niet zozeer abuis als prematuur. De gevolgen van de klimaatcrisis zijn inmiddels overal zichtbaar. De internationale samenwerking staat in het tijdperk van Donald Trump, daarnaast, steeds meer onder druk. We leven in een wereld die in toenemende mate wordt gedomineerd door grote machtsblokken en grote multinationale bedrijven en steeds minder door internationale instituties gebaseerd op recht en regels.
Trumps verraad van de Koerden is wat dit betreft een teken aan de wand. Het ondermijnt iedere zekerheid dat de Amerikanen hun woord zullen houden en bondgenoten zullen bijstaan als het erop aankomt. Dat zaait overal onzekerheid en wantrouwen. Welke bondgenoot kan nog vertrouwen op de toezeggingen en verdragsverplichtingen van de VS als een telefoongesprek met een gewiekste potentaat als Erdogan genoeg is om onaangekondigd een trouwe metgezel op het slagveld in de steek te laten. Om te zeggen dat Trump een ramp is voor de liberale wereldorde van na de Tweede Wereldoorlog — een orde waarvan Amerikaanse macht uiteindelijk de hoeksteen is — is een understatement.
Zelfs de NAVO lijkt te desintegreren. NAVO-bondgenoot Turkije doet liever zaken met Rusland. De verhoudingen in de wereld veranderen voor onze ogen. Trumps impulsen worden nauwelijks meer gematigd door zijn kabinet en al zijn onzekerheden en tekortkomingen worden pijnlijk uitvergroot op het wereldtoneel. Met zijn prikkelbare gedrag doet hij daarbij steeds meer denken aan het soort leiders dat W.H. Auden beschrijft in zijn gedicht Epitaph on a Tyrant (1940): “When he laughed, respectable senators burst with laughter / And when he cried the little children died in the streets.”
Maar Europese landen komen in deze tragedie ook niet fraai tevoorschijn. Terwijl de intenties van Trump al geruime tijd duidelijk waren — de Amerikaanse Minister van Defensie Mattis was 10 maanden geleden al afgetreden omdat Trump de Koerdische bondgenoten in de steek wilde laten — hebben de meeste Europese landen deze tijd niet gebruikt om een gezamenlijke Europese respons te formuleren. Ze lijken die tijd vooral te hebben besteed aan het bedenken van excuses waarom Europa toch echt niet de Europese Syrië-gangers in Koerdische hechtenis kunnen repatriëren om ze in Europa te berechten voor hun misdaden.
Nick Cohen sprak in The Observer recentelijk over de catastrofale-mannen-theorie van de geschiedenis (in tegenstelling tot de grote-mannen-theorie). De grote-mannen-theorie stelt dat historische vooruitgang vooral wordt bepaald door grote leiders — Alexander de Grote, Napoleon, Churchill — en niet door anonieme sociale en economische processen. De catastrofale-mannen-theorie is daar het spiegelbeeld van. Sommige leiders is het gegund om de wereld volledig in de soep te laten lopen. De incompetente generaals die hun troepen een nutteloze dood injagen, de captains of industry die met hun blinde ambitie bedrijven te gronde richten en de politieke leiders die met hun hoogmoed tot falen gedoemde politieke projecten doordrukken. Trump is daar uiteraard een sprekend voorbeeld van, maar Cohen denkt hier vooral aan Boris Johnson — zelf een overtuigd aanhanger van grote-mannen-geschiedenis.
Johnson deelt veel van de kenmerken van Cohens catastrofale leider: egocentrisme, arrogantie, hoogmoed, gecombineerd met roekeloosheid, gebrek aan praktische kennis en een opvatting van politiek als louter een spel (waarvan de consequenties hem nooit persoonlijk zullen treffen). Zijn Brexit-project lijkt meer ingegeven door blinde politieke ambitie dan een doorwrochte overtuiging dat een breuk met Europa in het belang is van de Britse burgers. Brexit zou hun vrijheid en controle moeten geven, maar zal vooral leiden tot rijen aan de grens, obstakels voor handel, economische terugval, verlies van internationale invloed en de noodzaak van exportformulieren om goederen van Noord-Ierland naar de rest van het Verenigd Koninkrijk te vervoeren.
Toegegeven, het is niet louter de leider, er zijn ook grote groepen Britten die het onzalige Brexit-plan willen doorzetten. “Everybody understands English, but nobody understands England,” mompelde Juncker terecht na de laatste onderhandelingen. Misschien is het hun eigenaardige voorliefde voor heroïsch falen dat hier opspeelt, de mentaliteit om moedig door te zetten, ook als het inmiddels evident contraproductief en zinloos is.
Dit sentiment werd beeldend uitgedrukt door Tennyson in zijn beroemde gedicht “The Charge of the Light Brigade,” over de fatale charge van de Britse cavalerie op een batterij Russische kanonnen in de Krimoorlog. “Someone had blundered,” dichtte Tennyson, maar de brigade zette toch door: “Theirs not to reason why / Theirs but to do and die / Into the valley of Death / Rode the six hundred.” Nergens worden catastrofale mislukkingen — Kartoem, Duinkerken, de brug te ver in Arnhem, de fatale poolexpeditie van Scott — zo gevierd als in het Verenigd Koninkrijk.
Dit brengt ons terug bij Brugsma. Brugsma was volledig gespeend van enige romantisering van oorlog. Voor hem en zijn generatie wierp de oorlog eerder existentiële vragen op over de dingen waartoe de mens in staat bleek. Het is precies deze oorlogservaring, deze gevoelde noodzaak om de demonen uit het verleden te bezweren, die ten grondslag ligt aan de Europese gemeenschap.
Europese leiders zagen de vereniging van Europa altijd als een vredesproject, als de ontwikkeling van een op recht en regels gebaseerde orde. Gideon Rachman stelde onlangs in de Financial Times dat dit vredesproject zich in de wereld van vandaag met zijn belangenstrijd tussen grote machtsblokken en machtige multinationale bedrijven beter kan transformeren in een “power project”. Dat is een conclusie die Brugsma 40 jaar terug al had getrokken.
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (27)

Raymond Bhagwandin
Raymond Bhagwandin28 okt. 2019 - 20:39

Zeker mag Europa meer daadkracht en eenheid tonen op m.n. “buitenlandse” problemen, in dat opzicht lijkt het een reus op lemen voeten, naar mijn idee hebben amerikanen geen idee over de wereld en zadelen ons met 2% van het bbp voor de NAVO terwijl de NAVO de huidige president absoluut niet interesseert, terecht dat Europa niet in oorlogen is geïnteresseerd, als het aan ons ligt kent de wereld pais en vree, gelukkig lijkt het besef dat oorlog een ramp is door gedrongen en doen we in feite niets anders dan wat de amerikanen tot grofweg Pearl Harbour deden, we hebben genoeg aan onze kop, intern zorgt het ervoor dat de stikstof niet uit onze oren komt omdat voor Rutte met z’n VOC bewind geen zee te hoog gaat, dat neemt niet weg dat bedreigingen die de eenheid, waarden en economie kunnen schaden adequater kunnen worden aangepakt, van binnen en buiten.

Freek3
Freek328 okt. 2019 - 13:24

Tussen de Oeral in Rusland en de Atlantische Oceaan.

Minoes&tuin
Minoes&tuin28 okt. 2019 - 9:22

De vraag is echter of Brugsma een Europa voor ogen had zoals dat zich heeft gemanifesteerd. En dat denk ik niet. Ook niet dat Europa hoofdzakelijk op vrede heeft gestuurd. In dat geval ga je geen bankier aanstellen zoals bijvoorbeeld de heer Draghi, wetende waar hij vandaankwam. Europa is in een verregaande staat van kapitalisme beland waarin de macht van het bedrijfsleven het voor het zeggen heeft gekregen met alle gevolgen van dien en een grote mate van onrust. Dat heeft helemaal niets met vrede te maken, noch het sturen erop, maar schept m.i. juist de voorwaarden voor nieuwe grote ongeregeldheden, polarisatie en extremisme. Dat zijn allesbehalve ingrediënten voor vrede. Maar wel te verwachten. Brugsma zat in een andere tijd, dat willen we hier nog weleens vergeten. In een Europa dat nog niet in een totale staat van ontbinding was. Een Europa dat nog veel 'vorm' moest krijgen. De Ideale wereld bestaat niet. Een ideaal Europa is het allesbehalve geworden. En laat vreedzaam maar achterwege!

2 Reacties
Minoes&tuin
Minoes&tuin28 okt. 2019 - 9:37

Aanvulling https://www.groene.nl/artikel/brugsma-voor-de-moffen

Minoes&tuin
Minoes&tuin28 okt. 2019 - 9:52

Brugsma en de Eerste Bilderberg- conferentie. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/bernhard-heeft-zijn-rol-in-bilderberg-overdreven~b8f85305/

Sonic2
Sonic227 okt. 2019 - 21:43

Het probleem van de EU is dat het vanaf het begin gebruikt is voor ideologische redenen. De federalisten willen een zeer machtige EU. De nationalisten willen er allemaal maar uit en spiegelen hun achterban dromen en illusies voor. De liberalen misbruiken het om het neoliberalisme op Europa los te laten. Je kunt referenda uitschrijven. Je kunt prachtige manifesten uitschrijven. Je kunt verkiezingsprogramma schrijven tot je een ons weegt. Als politici niet leveren dan gaat het niet lukken. De herverdeelsleutel van vluchtelingen was dus een goed plan, maar als je het niet goed uitvoert dan lukt het niet. En sowieso is het heel slecht geweest dat de EU in 2012 niet met een investeringsagenda kwam maar een bezuinigingsagenda. En het wordt tijd dat er bij nationalisten ook eens wordt doorgevraagd. Hoe wil je de ESM ontmantelen? De bankenunie? Hoe gaat het dan met Zuid Europa als we hier de gulden weer invoeren? Met welke coalitie partijen wil je een Nexit uitvoeren? Hoe dan zeg maar. Onvoorstelbaar dat dit soort partijen met zulke ongekende leugens kunnen weg komen en nooit iets in detail hoeven te vertellen.

Jabuka
Jabuka27 okt. 2019 - 20:56

De filosofie van Alexander Doegin gaat waar worden. Europa kan niet veel anders dan zichzelf verenigen en versterken. Rusland, China, Afrika, Midden Oosten zijn allemaal regio's die zich niet meer laten vertellen wat universele waarden moeten uitwerken. Ook wordt dit misschien niet gepost, maar de moderators van Joop moeten niet zo dom zijn. Niemand pleit voor Doegin, maar je moet er rekening mee houden dat andere regio's juist doen wat hij zegt. Zorg dus als Westen met waarden dat je weet wat de andere regio's gaan doen. Het Westen is gewoon niet meer bij machte om haar wil op te leggen aan de andere grootmachten, zeker niet nu de VS feitelijk hetzelfde doet wat ook Doegin zegt. Wees niet dom, ken uw vijanden.

Tom Meijer
Tom Meijer27 okt. 2019 - 20:01

Ik ben het volledig met Rachman en Brugsma eens. Het wordt hoog tijd dat de EU zich bewust wordt van de macht die zij wel degelijk heeft en daar ook gebruik van gaat maken. Wij laten ons bang maken door 'de Russen' terwijl Rusland economisch nauwelijks iets voorstelt en stellen ons nog steeds afhankelijk op t.o.v. de Amerikanen.

Rode druppel
Rode druppel27 okt. 2019 - 10:36

Waar is Europa ? Nederland hoort bij het werelddeel Europa en is lid van de EU. De EU is er voor grote bedrijven , niet voor haar burgers. Of zijn Italianen en Grieken geen burgers ?

ton14024
ton1402427 okt. 2019 - 10:36

Donald in de VS en Poetin in Rusland tot de tanden bewapend links en rechts van ons, een sterk opkomend China met India in de startblokken als economische machten en Afrika op de loer. Daartussen het Midden Oosten. Europa druk als altijd met zichzelf in de marge. Ik denk aan erwtensoep en heb er vrede mee.

Mat C.H. Visser
Mat C.H. Visser27 okt. 2019 - 10:07

Wat weer een schitterend stuk proza van deze scribent!

Bert de Vries
Bert de Vries27 okt. 2019 - 9:11

Van a tot z eens met De Been, en per saldo met Brugsma. Met een kanttekening. De EU is een organisatie geworden die in essentie wordt gestuurd door het internationale bedrijfsleven en door de NATO. Meest sprekende voorbeeld is het Ukraïne-referendum. Een stem vóór het verdrag is goed voor onze economie, zei Rutte. En hij zei ook, dat toelating tot de EU niet aan de orde was. Beide argumenten waren leugens. Het voordeel voor onze economie was de moeite van het vermelden niet waard en het was nota bene de EU waarmee het verdrag werd gesloten. Bovendien is nu wel duidelijk dat waarover toen werd gezwegen, de NATO, nu volop in de belangstelling staat. Overigens: dat waarvoor Brugsma waarschuwde, is intussen een onomkeerbaar proces geworden.

mordicant
mordicant27 okt. 2019 - 8:45

De EU moet wakker worden, we leven in een tijd waar zachte heelmeesters stinkende wonden maken, tijd voor krachtige realpolitik. Maar helaas wordt iedere ontwikkeling van de EU in die richting ondermijnt door de Anti-EU brigade die dan vervolgens die zwakte (die ze zelf bij de EU mede helpen veroorzaken) als argument tegen de EU gebruikt. Trouwens, als je als EU scepticus nu nog niet ziet dat we in een steeds dreigender grote boze buitenwereld als kleine natiestaten geen moer in te brengen hebben heb je behoorlijk poep in je ogen. De VS als paraplu voor Europa kunnen we ook wel vergeten zo langzamerhand, dus we moeten in Europa zelf onze broek ophouden. Dat kan alleen in een verregaande samenwerking. Dus EU.

Me, Myself and I
Me, Myself and I27 okt. 2019 - 4:42

Het probleem wat Europa heeft is dat Europa alleen maar geografisch bestaat. Er is geen unie en er is geen eenheid. Die is er nooit geweest en die zal er waarschijnlijk ook nooit komen. Daarom duurt het vergaderen en het nemen van beslissingen ook zo lang en zijn beslissingen die worden genomen ook vaak de verkeerde.

quatsch
quatsch27 okt. 2019 - 1:49

De Catalanen en Basken willen niet tot Spanje behoren, de Noord-Ieren niet tot Ierland, de Beieren niet tot Duitsland, de Serven, Kroaten, Slovenen, Montenegrijnen en Bosniërs niet tot Joegoslavië, de Schotten niet tot GB. Zomaar een greep uit teloor gegane en bestaande 'samenwerkingsverbanden'. Verbanden die verbroken zijn - of onder druk staan- door culturele verschillen, streven naar (meer) autonomie, eigenbelang en achterstelling. De brexit toont aan dat ook de EU hieraan niet zal ontkomen. Streven naar een verenigd Europa is loffelijk, maar reeds dood bij aanvang.

2 Reacties
mordicant
mordicant27 okt. 2019 - 13:26

Quatsch.. En de Limburgers en de Friezen niet bij Nederland? Zoiets? Denken dat er binnen Europa nooit een vorm van eenheid zou kunnen komen is bijzonder korte termijn denken. Europa herbergt relatief gezien nog maar kort de EU en hoewel Duitsers Duits zullen blijven en Fransen Frans zien we toch wel iets van een Europese identiteit ontstaan. Als de verschillende subcultuurtjes de ruimte blijven krijgen binnen het grote verband (zoals Limburg en Friesland binnen Nederland) kan er op verregaande schaal samengewerkt blijven worden. We zullen wel moeten.

Me, Myself and I
Me, Myself and I28 okt. 2019 - 11:21

@Mordicant, sowieso dat de Belgen niet bij Nederland wilden horen. Het kortzichtige denken zit in de mensen die de eenheid wel zien. Zij houden geen rekenening met hoe het de voorgaande keren is verlopen Zover terugkijken lukt ze niet

Imperialist
Imperialist26 okt. 2019 - 22:27

Laten we de Club van Rome en W. L. Brugsma nog eens van stal halen. De eerste was natuurlijk wel gewoon abuis en de tweede krijgt na 30 jaar postuum gelijk met vrijblijvende praatjes over een sterk Europa. Indrukwekkend hoor.

1 Reactie
Tom Meijer
Tom Meijer27 okt. 2019 - 20:04

De Club van Rome was allesbehalve abuis. Zij hebben de toekomst correct voorspeld.

de Boer2
de Boer226 okt. 2019 - 17:52

Boebie Brugsma had er behoorlijk kijk op. En het is waar dat als je een grote economie bent je die ook moet kunnen verdedigen.En niet enkel de welvaart maar ook de vrde. Wie de oorlog haat als de gesel van de mensheid horde zich ten strijde. Er had al lang een Europees staand leger moeten zijn. Maar je weet het, het gebroken geweertje hang nog steeds virtueel aan de muur.

TwoTone
TwoTone26 okt. 2019 - 17:51

De Eu is idd zwak, dit komt omdat Brussel de landen heeft verzwakt door koste wat het kost en in een te hoog tempo een fed te willen worden. Een sterke Eu en sterk Europa bestaat alleen bij de gratie van sterke Europese landen. BJ heeft niet gezorgd voor de Brexit wil, dat waren Cameron en Juncker. Juncker’s record is ronduit slecht: ruzie met Ru, UK en Vs en een verdrag met een van de corrupste landen ter wereld.

MountEverest
MountEverest26 okt. 2019 - 17:43

Een Verenigd Europa zonder sterk leger zal niet serieus genomen worden door de grootmachten China, Rusland en de VS die het wereldtoneel beheersen.

Rearden7
Rearden726 okt. 2019 - 17:37

Juncker die mompelt dat niemand Engeland begrijpt? Moet niet gekker worden, aangezien Junckers Luxembourg net zo'n grote belastingontduiker is als het VK (1,2). De Britse aristocratie heeft geen zin in Europese belastingregels, Nederland doet alles om bij de Europese Commissie niet als belastingparadijs te worden aangemerkt, Zwitserland zit al jaren buiten Schengen en boert enorm goed. De agenda is duidelijk, alleen jammer dat geen enkele Europese politicus het beestje (belastingontduiking) bij naam noemt. 1. https://www.theguardian.com/business/2017/jan/01/jean-claude-juncker-blocked-eu-curbs-on-tax-avoidance-cables-show 2. https://www.theguardian.com/books/2011/jan/22/treasure-islands-tax-havens-shaxson-review

OlavM
OlavM26 okt. 2019 - 16:33

[Trumps impulsen worden nauwelijks meer gematigd door zijn kabinet en al zijn onzekerheden en tekortkomingen worden pijnlijk uitvergroot op het wereldtoneel.] Reden te meer om door te gaan met de impeachmentprocedure. De extreem-rechtse, evangelische, "paleo-conservatieve" radiopresentator Rick Wiles dreigt intussen al met een burgeroorlog als impeachment een feit wordt Hij is de oprichter van TruNews, een website die bekend staat om het promoten van racistische en antisemitische complottheorieën. Een supermalloot dus, maar daarom niet minder gevaarlijk, net als Trump zelf. [Ze (= de Europese landen, OM) lijken die tijd vooral te hebben besteed aan het bedenken van excuses waarom Europa toch echt niet de Europese Syrië-gangers in Koerdische hechtenis kunnen repatriëren om ze in Europa te berechten voor hun misdaden.] Inderdaad. Een opstelling die ik keer op keer als kortzichtig en onverantwoordelijk bestempel. [.....een opvatting van politiek als louter een spel (waarvan de consequenties hem nooit persoonlijk zullen treffen).] Ook Nederlandse politici maken zich eraan schuldig de politiek te karakteriseren als "spel" -waaraan ik een hekel heb-, terwijl het om wezenlijke, zwaarwegende belangen van grote groepen mensen gaat. Al met al een goed artikel, met wel een belangrijke kanttekening: de EU moet een sociaal Europa helpen realiseren, dat niet vooral de belangen van grote internationale concerns bedient, maar een vehikel wordt voor een werkelijk sociale politiek die de levensvoorwaarden van grote groepen in de samenleving, die steeds verder verarmen, verbetert, en waar mogelijk ook buiten Europa .

2 Reacties
de Boer2
de Boer226 okt. 2019 - 17:57

Met het berijden van stokpaardjes komt niemand een stap verder, dan was het nog beter geweest als de helmen van de Verblifa waren behouden.

Woeki Hypo
Woeki Hypo27 okt. 2019 - 16:19

@de Boer, 26 oktober 2019 at 19:57, “Met het berijden van stokpaardjes komt niemand een stap verder, … “ “Stokpaardjes” Fokt de Boer geen stokpaardjes op zijn boerderij? Is de huidige boer niet een moderne feodaal (grond), die weinig verschilt van de industriële kapitalist (kapitaal), de industrie baron? Zijn o.a. CDA en VVD geen stallen van stokpaardjes? Denkt een feodaal en een kapitalist niet een probleem op te kunnen lossen door maximaal te kiezen voor de eigen voordelen ofwel stokpaardjes en de belangen van anderen te marginaliseren, te verwaarlozen, te vergeten of te negeren? 1) Moet OlavM geen opmerking over een sociaal Europa maken, omdat de schrijver dat merkwaardigerwijs compleet vergeet? Ofwel: met alleen de stokpaardjes van de moderne feodalen of de moderne kapitalisten (neoliberalen) komen we geen stap verder. Woeki Hypo is gematigd liberaal. P.S.: 1) Het principe binnen de neoklassieke theorie van de micro economie.

MichelReiziger
MichelReiziger26 okt. 2019 - 14:19

Als we kijken naar de EU (niet Europa) in relatie tot het geopolitieke speelveld dan zie je een uitermate zwak, verdeeld en ook hypocriete EU. Of het nu gaat om Syrie, het Turkse regime, Ukraine of verder weg het Chinese regime. Het vertrouwen dat de EU had in grote broer VS om voorop te gaan is door de 'bitch slap' van Trump in vooral de EU-smoel door de terugtrekking uit Syria en de aanverwante opmerkingen in een keer teniet gedaan. EU wordt wakker, maar vooral wordt eens een keer een werkeljke unie. Niet alleen op papier maak ook in daadkrachtig optreden en vooral een eigen EU-stellingname.