Politici hebben een cursus realiteitszin nodig
Geregeld lijken politici geen realistisch beeld te hebben van ongewenste feiten. Bij de verhoren over het fraudebeleid zei Henk Kamp dat de lage fraudecijfers niet in lijn waren met ‘de beleving vanuit de samenleving’ – hij bedoelde de onderbuik van de kiezers, waaraan hij meer gewicht toekende. Uit het rapport over de evacuatie vanuit Kabul bleek dat bewindslieden uitgingen van de ‘niet getoetste aanname dat het zo’n vaart niet zou lopen’ met de dreiging; er was sprake van ‘politiek wensdenken’ (de Volkskrant 7 oktober). Hetzelfde zien we onder meer bij klimaat- en stikstofbeleid, of beter gezegd het uitstel daarvan: burgers, boeren en bedrijven willen hun gevestigde belangen en levensstijl niet opgeven, en politici willen het hun naar de zin maken. Keer op keer blijkt die drang sterk genoeg om de harde, onwrikbare realiteit uit het oog te verliezen.
Kritische burgers hebben vaak de indruk dat deze politici wel beter weten en ons voor de gek houden, om beleid te kunnen voeren dat electoraal goed scoort. Het lijkt evident: de meeste politici zijn niet dom en ze hebben de beschikking over alle relevante informatie. Dus dat ‘wensdenken’ lijkt puur voor de bühne. Toch denk ik dat politici in hun eigen ogen bijna altijd oprecht zijn. Ze geloven echt in hun verhaal. Ze kunnen ‘zichzelf in de spiegel aankijken’, want daar zien ze alleen het beeld dat ze zelf hebben geconstrueerd.
De spindoctor in ons eigen brein
Politici zijn ook maar mensen. We kennen allemaal de politieke spindoctor die het meest wenselijke verhaal voor de bühne construeert. Maar we kennen níet de onbewuste spindoctor in ons eigen hoofd, die achter de schermen informatie censureert, verdraait, filtert en herinterpreteert om het gewenste beeld van onszelf en van de wereld te creëren. Die innerlijke spindoctor heeft toegang tot een enorme hoeveelheid psychologische huismiddeltjes om recht te praten wat krom is; om ons welbevinden, ons ego en het beeld van onszelf als moreel goede mensen te beschermen. Dit psychologisch afweersysteem werkt net zo onzichtbaar als ons lichamelijk afweersysteem. We weten het niet als ons immuunsysteem een schadelijke bacterie heeft afgeweerd, we kunnen dat ook niet bewust aan- of uitzetten. Evenmin weten we het als we psychologisch ongerief buiten de deur houden.
Ja maar, zul je denken. Iemand met een beetje verstand (zoals jij zelf; zoals de meeste politici) heeft dat toch zeker zelf wel in de gaten? Nee. Want hoe slimmer je bent, des te slimmer is ook je spindoctor. Hoe intelligenter mensen zijn, of hoe meer kennis ze ergens van hebben, des te creatiever weten ze de sjoemel-speelruimte tussen wens en werkelijkheid te benutten. Botte ontkenning van onwelkome feiten (‘onzin, jij bent stom’) zie je bij kinderen en helaas ook sommige volwassenen. De middeltjes in de huisapotheek worden complexer naarmate mensen ouder worden[i] en naarmate ze intelligenter zijn.[ii] Onbewust hebben we een veel grotere informatieverwerkingscapaciteit dan bewust,[iii] dus de spindoctor is altijd net een tikje slimmer. Meer kennis of intelligentie wordt flexibel aangewend en uitsluitend gebruikt wanneer het helpt om bij het gewenste resultaat uit te komen, maar juist níet zodra het een ongewenste conclusie zou opleveren. Zo bleek in een onderzoek dat deelnemers die bij een neutrale taak goede rekenkundige vaardigheden toonden, deze vaardigheden opeens niet meer gebruikten als de opgave zodanig was geformuleerd dat de uitkomst tegen hun politieke voorkeur in zou gaan.[iv] Mensen met een hoog IQ benutten hun redeneervaardigheden vooral om argumenten te bedenken voor stellingen waar ze het mee eens zijn.[v] Kritische vermogens worden selectief ingezet bij onderzoeksresultaten die ongewenst zijn, zoals over de gevaren van glyfosaat; alleen dán moet er ‘meer onderzoek’ gedaan worden.
Hoe meer macht, hoe minder zelfkennis
Je hebt weinig aan een goed stel hersens wanneer ze door je spindoctor in gebruik zijn genomen. Dit geldt voor ons allemaal, maar voor politici zijn er extra handicaps. De eerste is de grote rol van beeldvorming en media, waardoor hun publieke zelfbewustzijn toeneemt; ze vragen zich steeds af hoe hun gedrag overkomt bij anderen, hetgeen zelfreflectie belemmert. Wanneer ze bij verkiezingen verliezen, zeggen ze dat ze hun ‘verhaal beter moeten uitleggen aan de kiezer’ – in plaats van zich af te vragen of dat verhaal wel deugt. Ten tweede worden mensen in machtige posities vaak onvoldoende gecorrigeerd door adequate feedback. Ze worden omringd door bewonderaars en gelijkgestemden – die onderling elkaars beeld van de werkelijkheid bevestigen – en er wordt meer tegen ze geslijmd.[vi] Ambtenaren zullen zich vaak wel twee keer bedenken voordat ze de baas van hun ministerie corrigeren. Hoewel politici in de (sociale) media vaak stevig onder vuur liggen, is het met zo’n welwillende naaste omgeving nogal makkelijk om te zeggen dat ze zich ‘niet herkennen in dat beeld’. In de spiegel zien ze immers het beeld dat door hun spindoctor is geconstrueerd, en bevestigd door hun partijgenoten, woordvoerders en hun achterban.
Uitgerekend deze mensen, met de meeste macht en invloed, hebben wellicht het minst realistische beeld van zichzelf en de rationaliteit van hun besluiten. Terwijl hun besluiten grote impact hebben op ons allen, kunnen typisch menselijke vertekeningen bij politici extra sterk zijn. Om die reden zouden ze eigenlijk verplicht jaarlijks een cursus realiteitszin moeten volgen, waarin ze – afgeschermd van media, publiek en woordvoerders, zodat het imago zoveel mogelijk ‘uit’ staat – worden blootgesteld aan ongemakkelijke feiten. Realiteitszin en zelfkennis vereisen dat je de trucs van je eigen ego in beeld krijgt. Dat begint met het besef dat je net zo bent als iedereen: instinctief geneigd een flatteuze of opportunistische draai te geven aan alles wat je niet goed uitkomt. Pas dan kun je leren jezelf écht zien te de spiegel en in contact komen met de realiteit.
Dit stuk is gebaseerd op het nieuwe boek van Roos Vonk: Mijn ego heeft altijd gelijk, van zelfbedrog naar zelfkennis.
[i] Cramer, P. (2015). Understanding defense mechanisms. Psychodynamic Psychiatry, 43(4), 523-552.
[ii] Perkins, D. N., Farady, M., & Bushey, B. (1991). Everyday reasoning and the roots of intelligence. In J. F. Voss, D. N. Perkins, & J. W. Segal (Eds.), Informal reasoning and education (pp. 83–105). Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
[iii] Bargh, J. A. (2014). Our unconscious mind. Scientific American, 310, 30-37.
[iv] Kahan, D. M., Peters, E., Dawson, E. C., & Slovic, P. (2017). Motivated numeracy and enlightened self-government. Behavioural public policy, 1(1), 54-86.
[v] Perkins, D. N., Farady, M., & Bushey, B. (1991). Everyday reasoning and the roots of intelligence. In J. F. Voss, D. N. Perkins, & J. W. Segal (Eds.), Informal reasoning and education (pp. 83–105). Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
[vi] Vonk, R. (2002). Self-serving interpretations of flattery: Why ingratiation works. Journal of personality and social psychology, 82(4), 515.
Praat mee
Reacties (13)
Er zullen best domme en blinde mensen tussen zitten. Maar op een gegeven moment word je volwassen en leer je. Dus het probleem is eerder dat ze precies weten wat ze doen. Alleen, ze werken voor de verkeerde kant. Het tweede probleem is dat de afstand tussen burger en minister zo is, dat de burger het moeilijk kan geloven dat een minister of ee regering of een systeem zo fout is. Het zou immers voor Bederland zijn, zegt men, En men mag voor ze bidden, pardon, stemmen,
Beste Roos, we leven in een tijd dat bij velen het recht van de sterkste zwaarder weegt dan nobele vredelievende motieven. Denkbeelden programmeren mensen tot gevoelloze machines. Dat geven en delen ons gelukkiger maken dan bezittingen vergaren lijken we niet meer te zien. ‘Het doel heiligt de middelen. De door Mij gebruikte methoden leveren me het meeste op. Waarom zou Ik het dan niet doen. Dan ben Ik een dief van mijn eigen portemonnee’. Bescheidenheid en rekening houden met anderen lijkt dan als contraproductief te worden weggehoond. Veel mensen vertonen dierlijk gedrag. Door hun verzameldrang lijken ze massaal aan de ziekte te lijden die we in de volksmond materialisme noemen. Als je met deze instelling zaken gaat doen of politiek gaat bedrijven zullen zwakkeren daarvoor de rekening gepresenteerd krijgen. In het stemhokje kiezen we onze leiders. De VVD, die de samenleving met haar kil- zakelijke snoeiharde neoliberale beleid systematisch kapot maakt met instrumenten als individualisering en winstmaximalisatie; met hun 'wat lever jij me op cultuur' de beschaving steeds verder heeft uitgekleed; de tweedeling in de samenleving heeft aangejaagd; zou als er nu verkiezingen worden gehouden wederom grootste partij zijn. Een aanzienlijk deel van de kiezers kiest er blijkbaar voor het algemeen belang te negeren en de schadelijke illusie van eigenbelang na te jagen. Pas als de meerderheid daarvoor kiest kan de wereld om ons heen ten goede veranderen.
Het begint met meer links stemmen en minder op fout "rechts" stemmen. Daar begint de realiteitszin. Je kunt in een over bureaucratisch land met falend logge instanties geen hyper strenge fraudewet maken. In een toeslagen systeem wat extreem ingewikkeld is en waar je ook geen foutje mag maken. Je hebt niet met 18 miljoen robots te maken. Je hebt met mensen te maken die fouten maken. In de krankzinnige gedachtenwereld van "rechts" zijn dat profiteurs. En ga zo maar verder. De klimaat realiteit is er allang. Je kunt dagdromen over de jaren 70. En over boeren zoals het in de jaren 50 en 60 was. Ga dat maar vertellen bij de rechter. Nederland is voor de rest veranderd. Wil je mensen met een migratie achtergrond uitzetten? En ga zo maar verder. Rechts radicale partijen falen al tientallen jaren. Er is een patroon. Dus waarom er nog op stemmen? Bij een cursus realiteitszin moet je aan een ruk naar links denken. Er is niet realistisch en niets haalbaar aan de plannen die vanuit "rechts" komen. Zowel neoliberalisme als nationalisme zijn een utopie.
Ik denk eerder dat figuren als henk kamp een opvoeding fatsoenlijk omgaan met mensen nodig hebben. Basis elementaire omgangsvormen die eigenlijk door zijn ouders al op 6 jarige leeftijd meegegeven zouden moeten zijn. Maar narcisme en egoisme zijn de kenmerken van de rechtse medemens. Hoe harder en hoe onmenselijker hoe beter.
Suggereert u dat Henk Kamp niet beter weet? Dat is veel te vriendelijk. Hij deed willens en wetens wat hij *dacht* dat zijn achterban van hem verwachtte: Untermenschen pesten. Het verbaast me dat het OM nog niet kijkt of Kamp strafbare medeplichtigheid aan discriminatie verweten kan worden.
hopelijk bestudeert men dit boek want juist mensen aan de top moeten beter weten. Maar ... vaak zijn ’t mannen en speelt testosteron ook mee, de idee om zich onoverwinnelijk te [willen]voelen...
Om bij Henk straf Kamp te blijven, die man was opsporingsambtenaar bij de FIOD, volgens mij vergt dat al een bepaalde instelling, zolang hij dat blijft doen hoeft er niet veel aan de hand te zijn, als zo iemand echter in de positie komt en zijn "ik zal ze vangen" mentaliteit in de politiek botviert kan dat ernstige gevolgen hebben zoals is gebleken, ik denk dat het wemelt van narcisten, hysterici en andersoortig verknipte personen in de kamer, je zou de kiezer deelgenoot kunnen maken aan een toelatingspakket om in de kamer als volksvertegenwoordiger te mogen acteren, waar moet een politicus volgens u aan voldoen, reken maar op een uitkomst waar politici uitkomen om door een ringetje te halen, met een moreel kompas om blind op te varen, een adequate test en klaar is Kees, mogelijk gaan de ogen van kiezers daarbij open en krijgen ze meer vertrouwen in politiek van zo, dat gedoe hebben we vakkundig weten te keren.
Ik denk niet dat een Henk Kamp realiteitszin nodig heeft. Die weet namelijk wel beter. Ik hoop dat hij er niet wegkomt met dat aanpassen van feiten aan wat jou uitkomt dat mensen willen. Willen jullie dat er meer fraude is? Nou, dan is er toch meer fraude!
“ Geregeld lijken politici geen realistisch beeld te hebben van ongewenste feiten” Dit geldt voor veel te veel politici van links tot rechts. Waarschijnlijk komt dit mede door de eenzijdige achtergrond, een overdosis aan bestuurskunde en universitair opgeleid.
Het wordt tijd dat er aan politici in spe de eis wordt gesteld dat hij/zij eerst een jaar lang s'morgens om 5 uur uit bed is getrokken om plaats te nemen in een personeelsbus. Om tot 4 uur in de middag op een stelling te staan om stenen te stapelen met een tussenlaag van cement! Hopend dat het niet gaat regenen, of erger, 35 graden is. Heet dat niet met je poten in de modder staan? Dat zal ze wat realiteitszin bijbrengen!
Het zal ongetwijfeld niet de bedoeling zijn van Roos Vonk - dit stuk ga ik zeker lezen - maar de combinatie realiteitszin en Henk Kamp bracht me even onbedaarlijk aan het lachen.
"Meneer Kamp, waarom heeft u 400 miljard uitgegeven om de afsluitdijk Godzilla Proof the maken? U wist toch ook wel dat dit een film was en geen realisme!?" "Dit lag niet in lijn met de beleving van de samenleving, die vond de film maar wat eng en eiste dat er wat ging gebeuren!" "En daarom hebben we aser-turrets op de afslutidijk, die ze maar graag afvuren want "LEKKER DIKKE BOEM JONGUH!" waar door we black outs hebben en een CO2 uitstoot waar China u tegen zegt." "Tja, zo moet je het niet zien. Het gevoel van veiligheid is heel belangrijk."
Ja. Maar net als met verslavingen, moeten ze eerst door de ontkenning heen. En voor Kamp is 1 cursus niet genoeg.