Is oud-neuroloog Ernst Janssen een narcist?

Oud-neuroloog Ernst Janssen vond zijn collega’s ‘dom’ en ‘middelmatig’. Hij ging zijn eigen gang en vond dat hun bemoeienissen met zijn werk een belemmering vormden voor het optimaal besteden van zijn ‘kostbare tijd’ en zijn ‘superieur medisch handelen’. Narcistisch? Daar lijkt het wel op.

Charme en charisma Narcistische mensen hebben veel mee. In het contact met anderen zijn ze charmant. Bij een eerste indruk (bijvoorbeeld bij speeddating) komen ze beter over dan gemiddeld. Ze beschikken over de vier componenten van ‘charismatic air’: – ze zien er leuk uit doordat ze zich beter kleden; – ze hebben een uitstraling van zelfvertrouwen en bekwaamheid; – ze tonen warmte en charme in het contact; – en ze hebben een humoristische en geestige conversatie. Dit zijn nonverbale kenmerken die maken dat iemand ons bij de eerste indruk aanspreekt, en hierin zijn narcisten niet goed te onderscheiden van leuke extraverte mensen. Sterker nog, het lijkt erop dat wanneer je iemand ontmoet die allevier deze aansprekende kenmerken heeft, de kans groot is dat je met een narcist te maken hebt.

Ook Janssen toonde deze narcistische charme: in het contact met zijn patiënten was hij ‘innemend’, ze vonden hem warm, meelevend en briljant. Zijn collega’s zagen hem als een onuitstaanbare ijdeltuit: zij hadden hem vaker meegemaakt. In een Duits onderzoek onder studenten bleek dat het positieve beeld van narcistische mensen na zeven werkgroepen van 2,5 uur was omgeslagen in het tegendeel. Maar die graad van bekendheid bouwden de patiënten waarschijnlijk nooit op met hun neuroloog.

Ambitie en zelfvertrouwen Een ander kenmerk waar narcisten veel aan hebben is dat ze erg overtuigd zijn van zichzelf. Dit vertrouwen in hun eigen bijzondere talenten komt op de carrièreladder goed van pas. Een onwankelbaar geloof in je superioriteit kan onoplettende gewone stervelingen overtuigen van je grootsheid. Denk aan Berlusconi, en aan Oracle-baas Larry Ellison (“Wat is het verschil tussen God en Larry Ellison? God denkt niet dat hij Larry Ellison is”). 

Op het werk dulden ze geen kritiek (dan zie je opeens hun minder charmante kant), ze verwachten allerlei privileges, en reageren vijandig op ieder die hun superioriteit in twijfel trekt of hen tegenwerkt.

Afgaande op wat er nu naar buiten komt, lijkt het er op dat ook Ernst Janssen niet was gediend van bemoeienissen van anderen met zijn werk. Hij had een grenzeloos vertrouwen in zijn diagnoses en overlegde niet met collega’s, ook niet in moeilijke gevallen. Die collega’s waren immers dom en middelmatig in zijn ogen, dus daar had hij niks aan. Bovendien moet je alleen overleggen bij twijfelgevallen, zal hij gedacht hebben. En hij twijfelde niet – en in zijn beroep was dat misschien wel zijn ernstigste probleem.

Onbehandelbaar Kun je narcisme behandelen? Er zijn aanwijzingen dat mindfulness-therapie kan werken: de narcist leert hierdoor de eigen narcistische gedachten op te merken, in plaats van zich ermee te vereenzelvigen. Maar voordat het zover is, moet iemand daar wel voor open staan.

Worden narcisten door hun werkgever naar de psycholoog gestuurd, dan draait het er meestal op uit dat ze de psycholoog gaan uitleggen dat ie met de verkeerde aan tafel zit: hun collega’s, die moet je hebben. Het probleem van de narcist is enkel dat hij met die stommelingen moet werken, die hij moet beschermen tegen hun eigen miskleunen en die hem nooit de erkenning geven die hij verdient.

Narcisten hebben eigenlijk maar één probleem: ze voelen zich gefrustreerd, omdat ze nooit de erkenning krijgen die ze verdienen en niemand hun bijzondere talenten begrijpt. Ze hebben het buitengewoon goed getroffen hebben met zichzelf, maar veel minder met hun omgeving.

Eenzaam aan de top Dat is de prijs die je betaalt voor je superioriteit: je voelt je niet verbonden met anderen. De narcist laat ons iets zien waar we in mindere mate allemaal last van hebben. Je mist iets heel wezenlijks door die merkwaardige menselijke neiging om bijzonder en beter dan anderen te willen zijn. Want juist een gevoel van verbondenheid maakt mensen gelukkig: het besef dat we met zijn allen, met al onze menselijke gebreken, in hetzelfde krakkemikkige schuitje zitten. Dat besef maakt ook goede samenwerking mogelijk, ideeën uitwisselen, reageren op elkaars feedback, waardoor grove beoordelingsfouten vaak kunnen worden voorkomen.

Volkskrant: ‘Jansen Steur: meelevend arts met misplaatst superioriteitsgevoel’

Paulhus, D. L. (1998). Interpersonal and intrapsychic adaptiveness of trait self-enhancement: A mixed blessing. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1197–1208.

Het laatste boek van Roos is Lust, liefde en ellende (januari 2013)