Hier heeft u mijn stemadvies

Nico schrijft een serie over oorlog, dit is aflevering 76

Stemmen is toch vooral een kwestie van je goed informeren en een beetje logisch nadenken. Dus uitgaan van de inhoud en niet van mensen die je intuïtief sympathiek vindt. Om je vervolgens af te vragen: wat vind ik belangrijk? Zoals bekend vind ik het belangrijk om voor vrede te vechten en ik wil ook opkomen voor onze democratische waarden en de principes van de rechtsstaat. Vind je dat soort verworvenheden de moeite waard om te verdedigen, dan blijven er in ons land nog maar weinig partijen over. Dat zijn: GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en Volt.

De prijs voor de beste beschouwing over oorlog & vrede gaat naar de primatoloog Carel van Schaik. Zijn verhaal staat in het wetenschapskatern van de NRC (18/10/2025). In het net verschenen boek ‘Waarom we vrede willen, maar oorlog voeren’ (uitgeverij Balans, 368 pagina’s, € 27,95) betogen de auteurs Kai Michel, Harald Meller en Carel van Schaik ‘dat oorlog helemaal niet onvermijdelijk is, en het is ook totaal niet altijd normaal geweest.’

Van Schaik vertelt dat honderdduizenden jaren lang er praktisch geen oorlog was. Conflicten tussen groepen werden vooral met praten opgelost of de ene groep trok weg om strijd te vermijden. Pas toen mensen niet meer weg konden trekken ging het fout. De primatoloog ontdekte dat echte nomaden vrijwel geen oorlog voeren. ‘En omdat onze voorouders tot voor kort allemaal nomadisch waren’, concludeert hij, ‘dat oorlog niet is aangeboren of onvermijdelijk, en het ontstaan ervan afhankelijk is van bepaalde omstandigheden. Nog altijd bestaat er bij vrijwel alle mensen een grote weerzin om een ander mens te doden. Als er iets aangeboren zou zijn, is het eerder die weerzin dan de neiging om oorlog te voeren. Er is geen genetisch determinisme om te vechten. Dat is echt onzin.’

Volgens van Schaik kreeg de oorlog pas echt de overhand in de vroege landbouwtijden en zeker in de eerste staten, maar ook toen was de weerzin tegen oorlog nog groot. ‘Het verschil is dat er in die tijden nieuwe mogelijkheden komen om die weerzin te overwinnen. In het belang van de machthebbers. Het simpelste is wel dat die staten veiligheid kunnen bieden in de strijd, door overmacht, om een gemakkelijke overwinning te halen. Anders gaat al helemaal niemand vechten. Dat is bij chimpansees al zo.’

Hij vervolgt: ‘Vrede heeft geen rechtvaardiging nodig, oorlog wel. Oorlog spreekt niet vanzelf. De mens is heel terughoudend met geweld tegen vreemden, dat is ook een soort instinct. Voor ons zijn de mensen verderop helemaal niet automatisch een vijand. Om oorlog te voeren heb je – behalve het gevoel de sterkste te zijn – twee belangrijke elementen nodig. Het ene is dat we ons bedreigd moeten voelen. En daar bovenop hebben we voor oorlog ook een duidelijke morele rechtvaardiging nodig. De vijand moet slecht zijn, ons bedrogen hebben, mensen van ons gedood hebben, dat soort dingen. Ik begin mijn voordrachten vaak met de vraag wie denkt dat er altijd oorlog is geweest en dat dat altijd zo zal blijven. Dan gaan bijna alle handen omhoog. En dan vraag ik: wie wil vechten om het vaderland territoriaal? Een aanvalsoorlog dus. Dan zie je geen hand meer omhoog gaan. Wie begint dan toch die oorlogen? Oorlog is zo tegen het algemeen belang. En dat is dus de boodschap van dit boek. Mensen, word wakker.”

Woensdag zijn de verkiezingen. Ik ga dan ‘samen stemmen’. Met mede-patiënten van mijn huisarts Matthijs van der Poel. Die wandelen twee keer per week langs het groen in Rotterdam West. Ik heb voorgesteld om een extra wandeling naar de stembus te maken. Dat vinden de dokter en de meeste wandelaars ook een leuk idee. Na afloop trakteer ik op verse oliebollen uit de kraam op de hoek van de Heemraadssingel. Ik ga strategisch stemmen, op de lijsttrekker van GroenLinks-PvdA. Lekker oliebollig.