Het is de vijand die zorgt voor verbroedering

Participatiesamenleving: hèt woord van 2013. Voor jezelf en elkander verantwoordelijkheid nemen, in goede en slechte tijden, ongeacht huidskleur, accent, leeftijd of sekse. Op papier een fantastisch streven, maar in de praktijk bleek deze verbroedering zich in een totaal andere vorm dan verwacht te manifesteren.

De keren dat wij, het Nederlandse volk, ons verbonden voelden, ontstond dat zelden uit oprechte naastenliefde. Veel belangrijker was namelijk iets heel anders: het hebben van een gezamenlijke vijand.

Het is te vergelijken met roddelen op de werkvloer. Volgens een onderzoek van sociologe Lea Ellwart, die in 2011 promoveerde aan de rijksuniversiteit van Groningen, vergroot het kwaadspreken over collega’s de kans op hechte vriendschappen. Het uitwisselen van ergernissen werkt als bindmiddel voor eensgezindheid. Wanneer er collectief over de vervelende baas wordt gezeikt, voelt men zich begrepen en leidt dit mogelijk tot verdiepending over andere zaken.

Zo ook het Oranje-effect. Wanneer de ene eredivisieploeg tegen de andere voetbalt, worden de supporters zo goed als mogelijk van elkaar gescheiden, om te voorkomen dat zij elkaars koppen inslaan. Maar, zoals Baas B en Lange Frans in Het Land Van al aangaven: wanneer Oranje speelt, hoort iedereen erbij. Dan hebben wij namelijk een gezamenlijke vijand en zijn wij niet meer elkaars opponenten. 

Dit jaar kwam dit het sterkst tot uiting door het koningslied. Wij, Nederlanders, weigerden zinnen als ‘De W van wakker worden, stamppot eten’  te accepteren. John Erwbank moest door het slijk worden gehaald, terwijl om beroepsidioot Zanger Rinus enkel gelachen werd. Dat is namelijk een van de voorwaarden, dat de tegenstander wel een dermate respectabele status moet hebben, anders is het als darten tegen een spast: een gespeelde wedstrijd. De voormalig tekstschrijver van Marco Borsato voldeed aan alle eisen en mocht dus zonder knagende schuldgevoelens kapot worden gemaakt. Nooit eerder zorgde een lied voor een dermate eenparigheid als toen; juist door het níét zingen daarvan.

Later dit jaar kwam Rusland, met wie wij van een vriendschapsjaar genoten, meerdere malen negatief in het nieuws. We hadden er weer eentje, weer iets om gezamenlijk tegen te strijden. Poetin realiseerde een wet die het uitdragen van homoseksualiteit verbied, een vrijheid die juist wij hoog in het vaandel hebben staan. Dat in combinatie met de verdenking dat de Russische diplomaat Borodin zijn kinderen zou hebben mishandeld, zorgde voor een totale aversie jegens de Russische politiek. Net als bij het Koningslied zorgde het vriendschapsjaar inderdaad voor verbroedering; door het niet te vieren. 

We blijven allerminst een chauvinistisch land. Zoals sommige Amerikanen steevast de vlag uit hebben hangen, zullen wij altijd iets cynischer tegenover vaderlandsliefde staan. Toch gloort er hoop. Wij vinden elkaar gestaag. Nederland is zoals je broer toen je nog thuis bij je ouders woonde: de hele dag probeerde hij je op de kast te jagen, en was hij het zo vaak als mogelijk met je oneens. Maar wanneer er andere personen in het spel kwamen, was hij de grote, beschermende broer. En vormde je een sterker team dan ooit tevoren.