Donald Trump: ramp of een zegen in vermomming?

In haar speech in München ― in de Duitse pers ondertussen bekend als de “ Bierzelt-Rede ” ― liet bondskanselier Angela Merkel een aantal dagen terug al op bescheiden toon weten dat de tijden zijn veranderd. Voor Merkel ― een staatsvrouw die altijd behoedzaam opereert ― leek er definitief iets geknakt tijdens het bezoek van de Amerikaanse president aan Europa. Gedurende zijn visite kapittelde Donald Trump zijn NAVO bondgenoten openlijk over hun bescheiden defensiebijdragen en weigerde hij de blijvende steun van Amerika uit te spreken voor Artikel 5 om ze in geval van nood bij te staan.

Daarmee schopte hij het fundament weg onder de internationale orde die sinds 1945 voor vrede en stabiliteit heeft gezorgd in Europa. Daarbovenop kondigde hij bij terugkomst in Washington met veel fanfare de terugtrekking van de VS uit het Parijse klimaatakkoord aan. Er zijn nu drie landen die dat akkoord niet ondersteunen: Nicaragua omdat het akkoord niet ver genoeg gaat, Syrië omdat het in een burgeroorlog verwikkeld is, en de VS omdat Donald Trump wil laten zien dat hij aan de wetenschap, de rede en de toekomst van de aarde geen boodschap heeft. America first!

De contouren van de nieuwe Amerikaanse blik op de wereld ― de Trump-doctrine zo u wil ― worden steeds duidelijker. H.R. McMaster en Gary Cohn, respectievelijk de nationale veiligheidsadviseur en de directeur van de National Economic Council , publiceerden op 31 mei een meerlettergrepige toelichting op het beleid van Trump in The Wall Street Journal :

Dit wereldbeeld is weinig meer dan een lofzang op de macht en het naakte eigenbelang. Het is de omarming van de wet van de jungle, de opwaardering van de moraal van de New Yorkse vastgoedwereld tot het grondprincipe van het Amerikaanse buitenlandse beleid. Welkom in de nieuwe wereldorde.

Dat in de 21 ste eeuw het leidende land van de westerse wereld nog terug kan vallen op een dergelijke lelijke, naargeestige en contraproductieve visie op internationale betrekkingen is treurig. Trump en zijn kornuiten, schreef de conservatieve commentator David Brooks in de New York Times , “ make our country seem disgusting in the eyes of the world.” De gematigde Republikein David Frum, op zijn beurt, merkte in The Atlantic op dat McMaster en Cohn de Verenigde Staten hadden gereconstrueerd naar het evenbeeld van hun baas, president Trump: “ selfish, isolated, brutish, domineering, and driven by immediate appetites rather than ideals or even longer-term interests.”

Reactance Toch zijn er ook redenen voor optimisme. In de psychologie is er een fenomeen dat reactance wordt genoemd. Het is het principe dat ten grondslag ligt aan wat wel “omgekeerde psychologie” wordt genoemd. Iedere ouder weet dat het vaak effectiever is om een kind te motiveren, door juist te zeggen dat hij iets niet kan, of mag. “Je krijgt dat glas melk nooit op,” als het glas melk op moet. “Dat boek is veel te moeilijk voor jou,” als het tijd wordt voor een uitdagender boek. Reactance is het fenomeen dat als je iets afraadt of verbiedt, het juist voor de betrokkenen extra belangrijk en aantrekkelijk wordt. Iets soortgelijks lijkt nu op te treden met Trumps afwijzing van het klimaatakkoord. Ik heb lang niet zoveel ondersteuning en bijval gehoord voor het akkoord van Parijs en de bestrijding van de klimaatverandering dan de afgelopen dagen. Trump lijkt er met zijn malle gedrag in te zijn geslaagd om de bestrijding van de klimaatverandering nieuw leven in te blazen en voor veel burgers weer topprioriteit te maken.

Ook Trumps afkeer van de Europese Unie ― Trump voelde zich tussen de ongekozen dynastieke leiders van het Midden-Oosten duidelijk meer op zijn gemak dan tussen de democratisch gekozen leiders van Europa ― lijkt het tegenovergestelde effect te hebben gesorteerd. Het koeioneren van de Europese partners, de pogingen om leden van de EU los te weken uit de unie met voorstellen voor bilaterale verdragen en de ondersteuning aan Euro-sceptische partijen lijken de EU juist een impuls te hebben gegeven. De Europese burgers zijn zo van Trump geschrokken dat de populistische revolte die een aantal maanden terug nog verwacht werd, in de kiem is gesmoord. De Europese partners zoeken nu weer ondersteuning bij elkaar. Er is lange tijd niet zoveel animo geweest voor de revitalisering van de EU en de hervorming van de EU instituties. Een autoritaire leider als Trump roept tegenkrachten op en zal daarom bij uitstek te maken krijgen met de “ law of unintended consequences ”. In ieder geval lijkt hij met zijn “ America first ” politiek voor de VS nu vooral het tegenovergestelde te bereiken: de status van paria in de internationale gemeenschap.