Dobberdemocratie: hoe we gemeenschap onderling zijn verloren en weer kunnen opbouwen

CDA-leider Henri Bontenbal gaf aan dat hij een coalitie met JA21 op dit moment het meest realistisch vindt. Eerder schreef ik al over hoe kettingzaag-kapitalisten socialisten als een groter gevaar zien dan fascisten, en ik baal ervan dat Bontenbal mijn gelijk bevestigt. Zolang oprichter Annabel ‘dobberneger’ Nanninga van JA21 eventjes een ander jargon bezigt, mag je blijkbaar vluchtelingen ‘fatsoenlijk laten verzuipen’, zolang je het woord ‘remigratie’ gebruikt — een term die door veiligheidsdiensten wordt geplaatst binnen extreemrechts discours.

Samenwerken met JA21 voelt dan alsof Nederland in een stuurloos rubberen vluchtelingenbootje wordt gezet: de VVD duwt de meest kwetsbaren overboord, D66 schept in paniek water uit de boot en het CDA probeert wanhopig met ducttape het lek te dichten — totdat we uiteindelijk door Amerika weer worden teruggestuurd. Dan zou deze dobberdemocratie — die zichtbaar werd tijdens het stormkabinet van Dick Schoof — nog wat langer duren dan gewenst. Toch hoeven we niet machteloos en melancholisch toe te kijken hoe de democratie onder luid applaus ten ondergaat.

Natuurlijk moet Jesse Klaver niet in zo’n kabinet stappen, maar dat betekent niet dat we dan verder niets meer kunnen doen. Terwijl we Klaver lekker zijn swagger als oppositieleider laten ontplooien, moeten wij als achterban ook zelf aan de slag. Bontenbals voorkeur voor JA21 laat zien dat de halve marathon die we moeten rennen zomaar een hele kan worden — dus kunnen we maar beter vast beginnen met trainen.

Bondgenoot of vijand?
Op links zijn we vaak sneller om iemand als verrader te bestempelen dan als bondgenoot. Terwijl er natuurlijk genoeg smaken links in het parlement zitten, zouden wij als achterban die partijen juist wat vaker als één links blok moeten zien. Minder ruziën over de vraag of we strategisch moeten stemmen, en meer focussen op hoe we een brede linkse beweging kunnen optuigen die écht een vuist kan maken. Wellicht kunnen we bij een volgende verkiezing zelfs op deze manier Bij1 weer in de Kamer krijgen.

Daarnaast moeten we erkennen dat de democratie te belangrijk is om alleen aan een parlement over te laten. Socialisme is naast politiek ook een maatschappelijke beweging. Dit is onder het neoliberalisme kundig gesloopt door de macht van o.a. de vakbond te verkleinen, waardoor de tegenmacht in het bedrijfsleven verdween.

Consument of deelnemer van de democratie?
Doordat dit soort maatschappelijke volksbewegingen werden gesloopt, werd de burger meer consument van de democratie dan deelnemer. Zo werden verkiezingen vergelijkbaar met een bedrijfsenquête en verder moet jij je bek houden. Als je die enquête niet hebt ingevuld, moet jij helemaal jouw bek houden, want je kon iets zeggen en dat deed je niet. Met deze volksmentaliteit kun je ook begrijpen hoe activisme een scheldwoord is, want waar bemoei jij je mee?

Het Bevrijdingsfestival van dit jaar is de perfecte casus hiervoor. Je mag vrijheid consumeren door te feesten, maar wanneer je deelneemt door aandacht te vragen voor andermans vrijheid — bijvoorbeeld die van Palestijnen — ben je een zeur en vooral vervelend. Je ziet het soms zelfs in de structuren van ngo's een beetje terug. Het zijn meer vraagbaken in plaats van bewegingen waar men ook elkaar ondersteunt.

Een daklozenvakbond?
Hoe word je meer een vakbond voor bijvoorbeeld daklozen of vluchtelingen in plaats van een ANWB? Een ANWB helpt mensen één voor één uit de nood, maar wat nu als we vooral inzetten op meer onderlinge solidariteit? In Den Haag heb je het Straatconsulaat en technisch landelijk De Daklozenvakbond voor dak- en thuislozen dat zo werkt, maar de deze heeft vooral een sterke basis in Amsterdam. Landelijk is de basis nog niet sterk genoeg, hoewel er genoeg mensen dakloos zijn.

Bij Woonprotesten zie je weinig daklozen of asielzoekers die buiten slapen. Het Straatconsulaat liep wel mee in Amsterdam, maar bij kleinere acties staan vooral studenten op het plein. Studenten zijn goed vertegenwoordigd via de studentenvakbond, maar de mensen die de daklozenkrant verkopen of op een grasveldje in Ter Apel slapen, zie je daar amper terug, terwijl zij net zo goed door de wooncrisis worden geraakt.

Natuurlijk kunnen studenten ook dakloos zijn, en dat erken ik. Mijn punt is dat mensen die door verslaving, mentale problemen of andere narigheid op straat belanden en geen student zijn, structureel minder zichtbaarheid hebben. Juist daar zouden woonbonden een actievere rol kunnen spelen, samen met solidariteitsgroepen voor daklozen en ngo’s voor vluchtelingen, om deze doelgroepen zichtbaar te maken.

Een links blok bestaat niet alleen uit fracties in de Kamer, maar uit mensen die zich organiseren rond gedeelde belangen: wonen, zorg, klimaat, werk, bestaanszekerheid, etc. Zolang die strijd alleen wordt gevoerd via moties en verkiezingsprogramma’s, blijft ze reactief. Volgens Charles Tilly vormen sociale bewegingen een zelfstandig domein van politieke macht — en zonder die tegenmacht verwordt parlementaire politiek tot schadebeperking.

Directe democratie
Naast het versterken van vakbonden — rond arbeid of andere maatschappelijke kwesties die je aan het hart gaan — zijn er ook burgerberaden of burgerfora waarbij jij je kunt aansluiten. Hiervoor laat klimaatrechtvaardigheid zich meer lenen, maar het kunnen ook lokale kwesties zijn zoals afval, een bibliotheek of een locatie van een buurthuis. Niet elke verandering hoeft groot te zijn om bij te kunnen dragen. Als je elke dag wat metselt, kun je ook een huis bouwen.

Nu we het toch hebben over directe democratie, is het zonde om de juridische tegenmacht niet te noemen. De rechtszaak van Milieudefensie tegen ING is daar een goed voorbeeld van. Naast die rechtszaak zijn ze de campagne ‘Niet met mijn Geld’ gestart, zodat klanten van ING samen een duidelijk ultimatum kunnen stellen: beleg ons geld op een eerlijke en verantwoorde manier of anders vertrekken we.

Creëer zichtbaarheid
Vaak weten we niet waar we als burger moeten beginnen met deelnemen aan de democratie, omdat de traditionele media er weinig aandacht voor heeft. Zo komen we op een nieuw element aan, dat we als burger zelf kunnen opzetten: eigen media! Dit kan via nieuwsbrieven, podcasts, lokale platforms — niet om te zenden, maar om te verbinden.

Laat zien dat je bestaat en met anderen kennis wil maken, strategieën wil delen, mensen en organisaties in de schijnwerpers wil zetten — noem maar op! Je kunt denken aan Left Laser, maar ook podcasts als De Linkse Revolte van het wetenschappelijke bureau van GroenLinks en Bold Politics van Zac Polanski zijn hier goede voorbeelden van.

Als je eigen media hebt, kun je ook makkelijker verbinding leggen tussen verschillende bewegingen — waar het vaak stokt — en zelfs internationaal samenwerken. Zo kun je ook leren van succesvolle bewegingen wereldwijd en die kennis onderling delen. Wie weet hebben ze in Berlijn wel het antwoord op hoe je daklozen en buitenslapende asielzoekers betrekt bij het woonprotest. Dat is waarom het zo belangrijk is om zichtbaar te zijn.

Uiteraard is het protest op straat ook een mooie manier om jouw stem te laten horen en dat moet ook zeker blijven. Het is prachtig als 250.000 mensen een rode lijn trekken. Maar er is wel een probleem: de meeste mensen kennen elkaar niet en gaan daarna gewoon weer naar huis. Zo bouw je de gemeenschap die is afgebroken niet opnieuw op. Dit moeten wij als socialisten actiever oppakken.

Er is wel degelijk iets afgepakt
Laat mij uitleggen waarom. Ooit werkte ik voor Sandd. Met een contract van 3 tot 11 uur, wat instructievideo’s en een plattegrond van mijn wijk — moest ik een stuk Korrewegwijk met 900 adressen tussen de Oosterhamrikkade, Antillenstraat en J.C. Kapteynlaan in Groningen weten correct te bezorgen. Een uniform zat er niet eens bij.

Sandd bezorgde alleen op dinsdag en vrijdag. Op papier stond voor dinsdag anderhalf uur, maar ik was van één tot zes onderweg — zonder instructie en zonder betaling voor de extra uren. Op vrijdag kreeg ik twee uur en een kwartier toegewezen, waarvan slechts een kwartier om voor te sorteren; in werkelijkheid was ik van één tot vijf bezig. In totaal werkte ik veertien en een half uur en kreeg ik vier uur en een kwartier betaald.

Mijn eerste loonstrook was €119: zogenaamd €9,90 per uur en in totaal 12 gewerkt, terwijl ik er 48 had gewerkt — dus in praktijk nog geen €2,50 per uur. De maand erna €104, een verjaardagskaart en een chocoladereep: tieneneenhalf uur betaald, maar in totaal 30 gewerkt. Elke maand kwam er een paar dubbeltjes per uur bij; in december tikte ik net de 4 euro per uur aan. Mijn post om te sorteren werd naar mijn schuur gebracht. Ik zag geen collega’s op straat, dus je gaat denken dat je compleet incompetent bent, in plaats van dat jouw uren worden gestolen.

Niet Zwarte Piet dus, maar basiswaardigheid
Zo wordt de waardigheid van veel burgers op verschillende manieren afgepakt. Niet omdat Zwarte Piet niet meer zwart mag zijn, maar omdat jij je kapotwerkt voor een loon waar geen leven in zit, terwijl de huur stijgt, de zorg faalt, je hoofd overloopt en uitputting de norm is geworden. Bijna eenderde van de kinderen die van de middelbare school komt, is laaggeletterd. Ook zijn veel ouders zelf laaggeletterd, waardoor zij zelf hun kinderen moeilijker kunnen ondersteunen. Dit is juist de Nederlandse cultuur die is afgepakt.

En ik ben ervan overtuigd dat wat is afgepakt ook terug te krijgen is, maar dat gaat niet vanzelf en sowieso niet via verkiezingen alleen. Waardigheid keert niet terug door fatsoenlijke taal of nettere coalities, maar door organisatie. Door mensen die stoppen met zich gedragen als consumenten van de democratie en weer deelnemers worden.

Dat vraagt geen groot moment, maar volharding: vakbonden versterken, woonbonden bouwen, burgerberaden starten, rechtszaken steunen, netwerken maken. Door zelf weer te peddelen als burgers, kunnen we deze Dobberdemocratie richting geven. Als volksvertegenwoordigers liever multinationals dan burgers willen vertegenwoordigen, moeten wij het als burgers misschien zelf maar doen. Verkiezingen zijn belangrijk en blijven meer dan nodig — maar ze zijn het eindpunt van organisatie, niet het begin. Dus laten we nu beginnen.