Puinhoop in Den Haag, wrevel in coalitie

Dick Schoof zal de juridische analyse over de asielnoodwet pas met de Tweede Kamer delen nadat het besluit is genomen. Dat heeft de premier de Kamer kort voor de start van de tweede dag van de algemene politieke beschouwingen laten weten. Op de eerste dag hadden Kamerleden om die juridische analyse gevraagd.

Het omzeilen van het parlement doet sterk denken aan de wijze waarop autocratische leiders besturen. Ook Pieter Omtzigt, die zich kort voor het belangrijkste Kamerdebat van het jaar ziek meldde, sprak vorig jaar tijdens de Thorbeckelezing nog schande van de inzet van noodwetten.

“Waarom zouden we niet allerlei noodwetten maken om eerst even al die crisissen op te lossen, en daarna laten we die Omtzigt wel weer praten over dat goede bestuur”, aldus Omtzigt destijds. De NSC-leider was duidelijk over verzoeken om noodwetgeving: “Nee, nee en nog eens nee.”

Omtzigts vervanger Nicolien van Vroonhoven schutterde woensdagavond opzichtig toen ze het onverdedigbare probeerde te verdedigen. Ze kon maar niet uitleggen waarom NSC enerzijds de mond vol heeft van goed bestuur en anderzijds de Tweede Kamer buitenspel wil zetten voor een verzonnen asielcrisis.

Noodwetgeving is volgens deskundigen bedoeld voor uitzonderlijke plotselinge gebeurtenissen die snel ingrijpen vereisen, zoals een natuurramp, oorlog of pandemie. “Het inzetten van de noodwet moet gaan over bestuurlijke overmacht en niet over bestuurlijke onmacht”, zei Staatsraad bij de Raad van State Kees van der Staaij eerder deze week.

Bij de start van het debat op donderdag was er forse kritiek van de oppositie op het omzeilen van het parlement door Schoof. Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) drong er op aan om het debat uit te stellen. “Als de stukken er zijn, moeten ze ook naar de Kamer komen”, aldus Volt-leider Laurens Dassen, die daarmee het sentiment van vrijwel de volledige oppositie vertolkte.

NSC sloot zich aan bij het verzoek van de oppositie. Van Vroonhoven wees op artikel 68 van de Grondwet, waarin het recht is vastgelegd van Kamerleden om van ministers en staatssecretarissen inlichtingen te vragen. Daarop besloot Kamervoorzitter Martin Bosma tot twaalf uur te schorsen, zodat het kabinet met de gevraagde informatie over de brug kan komen.

“Tjongejonge, werkelijk niet te geloven dit”, mopperde de gepikeerde Schoof. Bij terugkeer in de Kamer beloofde de premier de stukken die hij eerder niet wilde verstrekken, alsnog met de Kamer te delen.

Update 15:54

Na uren wachten heeft de Kamer eindelijk de stukken ontvangen. D66-leider Rob Jetten merkt meteen op dat een derde van de teksten zwart zijn gelakt. Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA toonde verbijsterd de documenten en constateerde dat het kabinet het parlement niet serieus neemt. Schoof verklaarde dat het gaat om delen die betrekking hebben op andere beleidsterreinen.

Update 16:49

Uit de door de oppositie opgeëiste documenten blijkt dat deskundige ambtenaren het kabinet afraden een asielcrisis uit te roepen en via noodwetgeving te gaan regeren. Dergelijk beleid is volgens de Nederlandse wet onder de huidige omstandigheden niet of amper mogelijk. De ambtenaren wijzen op het gevaar van "politisering van het staatsnoodrecht".

De Volkskrant meldt:

Volgens de ambtenaren is het moeilijk te beargumenten dat er sprake is van ‘buitengewone omstandigheden’. ‘Bij de totstandkoming van het huidige stelsel van staatsnoodrecht in de jaren negentig heeft de regering uitgelegd dat het staatsnoodrecht een laatste redmiddel is, dat kan worden ingezet in een oorlog of een vergelijkbare acute noodsituatie’, brengen de ambtenaren in herinnering. (…)  Ambtenaren schrijven dat het uitgangspunt moet zijn ‘dat er zo lang mogelijk gewerkt moet worden met de normale bevoegdheden’. ‘Dit vloeit voort uit de beginselen van de democratische rechtsstaat. Als de overheid ingrijpt in de samenleving moet dat democratisch gelegitimeerd en voorzienbaar zijn.’

Het kabinet Wilders 1 heeft de adviezen van de ambtenaren geregeerd en wil toch het parlement omzeilen. Ook wil het kabinet een opt-out in de Europese Unie waardoor Nederland geen asielzoekers meer zou hoeven opvangen. Experts hebben uitgelegd dat ook die wens neerkomt op luchtfietserij. Hongarije, een land dat berucht is vanwege het uithollen van de democratie, trekt inmiddels gelijk op met Nederland en wil ook een opt-out. Wilders, zelf getrouwd met een Hongaarse migrante, is goed bevriend met de Hongaarse premier Orban.

Update 17:28

De delen die zwart gelakt zijn behoren vooral toe aan minister Faber. CDA-leider Henri Bontenbal eist net als andere oppositieleden dat de delen openbaar worden omdat Faber in het openbaar heeft verklaard dat haar beleid is gecheckt door ambtenaren op haalbaarheid. Bontenbal wil die adviezen zien. Na een schorsing is het kabinet akkoord gegaan met die eis.

Ondertussen rijzen er vragen over de houding van NSC.

Uit de stukken blijkt dat de ambtenaren van minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark (NSC) adviseren niet akkoord te gaan met de plannen, schrijft NRC.

Een van de interessantste vrijgegeven documenten is een politiek advies aan minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken, NSC). Het is een ambtelijke voorbereiding op een overleg tussen Uitermark en andere betrokken ministers over een conceptversie van het regeerprogramma. "Buiten het parlement om werken, kan alleen in zeer urgente noodsituaties. De motivering hiervoor ontbreekt, dan is inzet van staatsnoodrecht democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar.” Daarom botst het concept-regeerprogramma volgens de ambtenaren met de ministeriële verantwoordelijkheid van Uitermark voor „rechtsstatelijkheid, grondrechten en goed bestuur”.

Update 20:00

In het kabinet en de coalitie heerst grote irritatie over het besluit van premier Schoof om toe te geven aan de eis van de oppositie inzage te krijgen in de ambtelijke stukken over het uitroepen van een asielcrisis.

De Volkskrant schrijft:

Dan neemt de premier ineens een riskant besluit. Zonder overleg met zijn ministers zegt Schoof vanachter zijn spreekgestoelte: ‘Oké, dan krijgt de Kamer alles ongelakt te zien. Prima!’ Achter hem gooit Justitieminister Van Weel (VVD) vol ongeloof zijn armen in de lucht, bij andere bewindspersonen lijkt paniek uit te breken. Ondertussen is Wilders al een tijdje furieus sinds NSC steun gaf voor het vrijgeven van de stukken. Woedend slaat hij met zijn hand op het Kamerbankje voor hem. In de wandelgangen spreken andere coalitiepartijen van vuil spel van NSC.

NRC meldt:

Justitieminister David van Weel (VVD) is niet te spreken over de beslissing van premier Schoof om zwartgelakte stukken over de asielnoodwet toch ongelakt aan de Tweede Kamer te verstrekken. „Je gaat wel een brug over als je die stukken niet gaat lakken”, zei de minister tegen de pers. „Maar dat gaan we nu wel doen.”

In Den Haag wordt een kabinetscrisis niet uitgesloten.

update 20:30

CDA en ChristenUnie raden het kabinet aan het beroep op de noodwetgeving te laten vallen en te kiezen voor spoedwetgeving die wel door het parlement wordt behandeld. Wilders is niet van plan daarmee akkoord te gaan. Hij blijft vasthouden aan een route buiten het parlement om, zo laat hij weten kort voor hervatting van het debat.

Frans Timmermans heeft de stukken bestudeerd en stelt dat er sprake is van "bestuurlijk vandalisme" omdat het kabinet de noodwet wil inroepen om vervolgens te kunnen beweren dat er sprake is van een crisis, in plaats van andersom zoals waar de wet voor bedoeld is.

Volgens Schoof hebben topjuristen wel degelijk gesteld dat er een beroep gedaan mag worden op noodwetgeving. Dat is volgens de premier gedaan in mondeling overleg met minister Faber. Van dat overleg bestaan geen verslagen of notulen.

Schoof blijft volhouden dat hij niks over het besluit kan zeggen omdat er nog geen besluit is genomen, ook al staat het in de akkoorden van de coalitie. Volgens Henri Bontenbal is er de afgelopen drie maanden geklungeld door de coalitie en de verantwoordelijke ministers. Bontenbal verwijt Schoof dat het dringende advies van ambtenaren niet serieus genomen wordt.