De noodlottige aard van leider Trump

Iemands aard is zijn noodlot, stelde de Griekse filosoof Herakleitos 25 eeuwen terug. Karakter is de bepalende factor voor hoe het een politicus zal vergaan. Dat belooft niet veel goeds voor het Trump-tijdperk. In de tijdspanne van één week zijn de karakterologische tekortkomingen van president Trump voor iedereen zonneklaar geworden: Zijn narcisme, zijn leugenachtigheid, zijn ongevoeligheid voor onrecht en menselijk lijden, en zijn ongeïnteresseerdheid in feiten en deskundigheid. Ze worden door het presidentschap zo uitvergroot dat ze tot in Timboektoe zichtbaar zijn.

Met zijn ontkenning van fotografische bewijzen van de geringe opkomst voor zijn inaugurele rede; zijn muilkorving van topambtenaren die onwelkome gegevens naar buiten brengen; zijn nodeloze belediging van buurstaat Mexico; zijn vervanging van de directeur van de veiligheidsdiensten en de voorzitter van de Joint Chiefs of Staff door blogger, Hollywoodproducent en Trump-ideoloog Steve Bannon als permanent lid van de National Security Council ; en zijn totaal onvoorbereide inreisverbod voor burgers uit een willekeurige groep van 7 moslimlanden ― toevallig moslimlanden, overigens, waar Trump zelf géén economische belangen heeft , ― is duidelijk wat voor vlees we in de kuip hebben. Het Witte Huis is overgenomen door een egocentrische hork met een onevenwichtig karakter die zijn eigenbelang nooit uit het oog verliest. De instituties van de uitvoerende macht temmen de impulsen van Trump niet, ze vergroten die impulsen juist uit.

Voor wie denkt dat dit allemaal overdreven is ― “huilie huilie” verhalen van slechte linkse verliezers, ― moet eens nalezen wat conservatieve en rechtse commentatoren in de Verenigde Staten inmiddels over Trump zeggen. De vooraanstaande conservatieve columnist David Brooks schreef in The New York Times een vernietigend commentaar over Trumps eerste wapenfeiten. Om de Trump administratie amateuristisch te noemen is volgens Brooks een belediging van amateurs. Het Trump Witte Huis is volgens hem geen functionerende regering, maar een kleine kliek bloggers en twitteraars  die geen enkel contact hebben met de mensen die hun plannen ook echt moeten gaan uitvoeren. Het is bovendien een kliek waaraan onmiskenbaar een zweem van intolerantie en vooroordelen kleeft. Brooks denkt dat deze kwesties voortvloeien uit Trumps karakter en persoonlijkheid. Het is volgens hem dan ook onwaarschijnlijk dat de problemen zullen verdwijnen. Republikeinen die een Faustiaans pact met Trump willen sluiten en hem willen gebruiken om hun eigen agenda uit te voeren, zullen daar een hoge prijs voor betalen als hij straks echt ontspoort. Republikeinen kunnen zich maar beter zo snel mogelijk van hem distantiëren voordat hij ze in de afgrond meesleurt.

In The Atlantic schreef Eliot Cohen, in de Bush-jaren adviseur van Condoleezza Rice, dat Trumps eerste dagen, zelfs gemeten aan zijn lage verwachtingen, buitengewoon teleurstellend waren. Cohen verwacht dat dit nog maar het begin is. De Trump-excessen komen vooral voort uit zijn temperament en karakter en zullen eerder verslechteren dan verbeteren. Als de macht Trump en zijn staf straks verder naar het hoofd stijgt dan zijn rampen ― verstoring van de wereldhandel, de ineenstorting van bondgenootschappen, oorlog ― volgens Cohen niet uit te sluiten.

David Frum, voormalig speech schrijver van George W. Bush, beschreef in The Atlantic een dystopisch beeld van de Verenigde Staten in 2021 als Trump voor een tweede termijn president wordt. Trump heeft dan van de Verenigde Staten een autoritaire en kleptocratische republiek gemaakt naar het voorbeeld van Viktor Orbáns Hongarije. De instituties van de democratie bestaan voort als lege hulzen, maar de democratie zelf is dood. Deze toekomst is niet onvermijdelijk volgens Frum, maar dan moet er wel verzet tegen Trump worden georganiseerd.

Sinds ongeveer de jaren zeventig wordt er ook in de wetenschap studie gemaakt van persoonlijkheidskenmerken en hun effect op de leiderschapsstijl en effectiviteit van presidenten. Dat is geen exacte wetenschap, maar niettemin maakte hoogleraar psychologie Dan McAdams een half jaar geleden in deze traditie een interessant profiel van Trump. Volgens McAdams scoorde Trump in twee klassieke persoonlijkheidskenmerken heel extreem. Ten eerste, was Trump héél extravert, met een extreem verlangen om in het middelpunt te staan, aandacht te trekken, en te domineren. Ten tweede, scoorde Trump heel laag op agreeableness , en had hij een extreem gebrek aan warmte, inlevingsvermogen, zorg en medeleven.

Met dat profiel voorspelde McAdams een half jaar geleden dat Trump een explosieve president zou worden. Hij zou een meedogenloos aggressieve, daadkrachtige, bedreigende, en harde president zijn die wanhopig zou proberen het beste, grootste, indrukwekkendste en meest schitterende resultaat te boeken zonder acht te slaan op de schade die hij daarmee zou berokkenen. Dat is geen gekke voorspelling van de leiderschapsstijl van Trump in de eerste twee weken van zijn presidentschap.

De gevaren van Trumps leiderschapsstijl waren volgens McAdams niet gering. Zijn aggressiviteit en dadendrang zouden kunnen leiden tot roekeloos gedrag en tot gewapende conflicten. De krijgszuchtige taal die hij uitslaat zouden een aggressief nationalisme kunnen aanwakkeren onder de Amerikaanse bevolking en een even aggressieve nationalistische reactie kunnen uitlokken bij de rivalen van de VS. Gelukkig waren ook de risico’s voor Trump niet gering. Narcisten als hij kunnen aanvankelijk heel charismatisch en populair zijn, maar als de resultaten tegenvallen kan dat ook heel snel weer omslaan in grote ergernis en woede bij hun volgelingen. Een tweede beroemde wijsheid van Herakleitos luidt: “Alles stroomt en niets blijft.” En als je groots en onstuimig wil stromen zoals Trump, dan bestaat de kans dat je snel de geschiedenis weer zal worden uitgespoeld.