Journalisten kiezen partij, voor de status quo

Zwijgen is instemmen. Grote media zwijgen vaak over gebeurtenissen die natuur, klimaat en dierenwelzijn bedreigen. Daardoor is er minder druk op politici en multinationals om er iets aan te doen. Wat gebeurt er als je een opiniestuk daarover stuurt naar een landelijk dagblad? Ze zwijgen: ze plaatsen het niet. Daarom staat dit stuk nu hier en niet in De Volkskrant of NRC waar het werd aangeboden.

Vorige week raakte ik op twitter in discussie met een RTL-redacteur. Aanleiding was mijn tweet dat RTL ieder jaar met Thanksgiving een item heeft over die ene kalkoen die gratie krijgt; nooit over de 46 miljoen andere die geslacht worden. ‘Zolang het publiek lekker vlees wil blijven eten, zal ik ze geen kromme idealen opdringen’, vond de redacteur.

De kijker (of lezer) moet interesse tonen in een onderwerp voordat de media er aandacht aan besteden, maar zonder media-aandacht ontstaat die interesse vaak niet. Deze catch-22 is met name prangend waar het gaat om nieuws dat voortvloeit uit het gedrag van de westerse consument, zoals dierenleed, klimaatverandering, schade aan natuur en milieu, kinderarbeid. Kijkers/lezers houden niet van slecht nieuws – zeker niet wanneer ze er zelf mede debet aan zijn – en media willen voorkomen dat ze wegzappen. Samen houden ze elkaar vast in een samenzwering van onwetendheid. Het lijkt bovendien principieel verdedigbaar dat de media de interesse van de klant volgen en niet sturen: journalisten moeten onafhankelijk en onpartijdig zijn, dus idealisme – of het nu recht of krom is – is uit den boze.

Journalisten schrijven advertorials Maar wanneer je ergens over zwijgt, is dat evengoed een keus met consequenties. Je mond houden over misstanden betekent dat je ze helpt in stand houden. De status is quo is erbij gebaat. Impliciet zeggen zwijgers tegen elkaar: het is goed zo. Zwijgen betekent ook dat politici niets hoeven doen aan misstanden en ze zelfs actief helpen handhaven. Als een grote groep mensen niets doet, geeft dat een kleine groep mensen kans om door te gaan met datgene wat ons in de problemen heeft gebracht: een beperkte focus op geld en economische groei.

En het blijft niet bij zwijgen. Zo bestaat een groot deel van de weekendbijlagen van dagbladen (zoals Volkskrant Magazine en Het Blad bij NRC) in wezen uit advertorials – geschreven door journalisten die zichzelf onpartijdig achten – voor onze decadente consumptieve leefwijze: design-hebbedingen die niemand nodig heeft, een weekendje weg met het vliegtuig, mode zonder enige informatie over hoe het gemaakt is (kinderarbeid? Pesticiden bij de katoenproductie? Leer van honden, angora van gemartelde konijnen?), recepten met vlees en recensies van vleesrestaurants die zwijgen over de bijbehorende milieu- en klimaatbelasting. Journalisten kleineren Trump die klimaatverandering niet serieus neemt, maar wees eerlijk: zelf nemen ze het ook niet erg serieus. Gaat u gerust door met uw gewone leven, is de boodschap. Het moet wel leuk blijven.

Amerikaanse toestanden Tegelijkertijd zijn ze wel gevoelig voor het verwijt van te weinig aandacht voor ‘de gewone man’, en beraden ze zich op manieren om die meer in beeld te brengen – om straks bij de verkiezingen ‘Amerikaanse toestanden’ te voorkomen. Dat is niet alleen riskant vanwege het simpele gegeven dat alles groeit als je er aandacht aan geeft (‘zie je wel, hij zegt het ook’). Het betekent ook onvermijdelijk weer een ‘wij’ tegenover ‘zij’ – want polarisering en tegenstelling scoren in de media beter dan nuance, met elkaar meedenken en je mening bijstellen. En dat wij-zij-denken is juist de voedingsbodem voor populisme.

Maar hoe moeten we dat dan wél overwinnen? Sociaalpsychologisch onderzoek laat zien dat strijd en wantrouwen tussen groepen hardnekkig is, maar kan worden overwonnen wanneer er een gemeenschappelijk belang is dat de groepen uitsluitend met samenwerking kunnen bereiken. Dit collectieve belang is al geruime tijd prominent aanwezig: de klimaatverandering en uitputting van de aarde – en daarmee samenhangend, het feit dat onze vrijemarkteconomie steeds meer is overgeleverd aan de macht van grote bedrijven, die ons consumptieve gedrag willen handhaven en er belang bij hebben dat we de onhoudbaarheid ervan blijven ontkennen. De gevolgen zullen uiteindelijk iedereen treffen: jong en oud, zwart en wit, links en rechts, elite en gewone man.

Dit, en de dringende noodzaak er met z’n allen werk van te maken, is wat ons verbindt. ‘Henk en Ingrid’ zijn er nu niet mee bezig, maar ook zij willen niet dat hun (klein)kinderen opgroeien in een ontredderde wereld, met continu crises door overstromingen, mislukte oogsten en stromen klimaatvluchtelingen. De media kunnen hier een cruciale rol spelen, maar daarvoor moeten ze juist wél partij kiezen: partij kiezen voor het overstijgende belang dat iedereen aangaat.