Brave New World

Het verbod van ritueel slachten leek aanvankelijk een gelopen race, maar naarmate de tijd vordert, rijzen steeds meer vragen over de bezonnenheid ervan. Dat is een goede zaak. Hoe men ook over de kwestie denkt, het idee om deze praktijk, die zo centraal is voor aanzienlijke groepen gelovige Joden en Moslims, zonder een behoorlijk consultatieproces te verbieden getuigt niet van een grote zorgvuldigheid.

Op het eerste gezicht lijkt deze kwestie vooral een botsing van principes: Voortschrijdend inzicht op het gebied van dierenwelzijn en dierenrechten komt in conflict met de taboes en traditionele voorschriften van religieuze minderheden. Een ouderwetse gemeenschap van gelovigen, zo zullen veel Nederlandse burgers het ongetwijfeld zien, is door de tijd ingehaald en loopt uit de pas met de verlichte opvattingen van de moderne maatschappij over hoe we met dieren moeten omgaan. Maar is dat wel een goede manier om naar dit vraagstuk te kijken?

Ik kijk naar deze kwestie vooral als een amateur kok en liefhebber van de fijne keuken. Voor de kookliefhebber is Nederland een tamelijk naargeestig land. Een bezoek aan de supermarkt is een vervreemdende ervaring. Al die keurige polystyrene bakjes met voorgesneden karbonades, voorgedraaide gehaktballen en in blokjes gehakt kippenvlees, met bijgeleverd recept en kruidenmix. Al die tot geometrische dimensies omgevormde vleesproducten voor de frituur. Het is een ervaring die zo min mogelijk moet herinneren aan de oorsprong van die producten. Vaak is niet eens duidelijk van welk dier het vleesproduct eigenlijk komt, laat staan van welk deel van het dier. Wat zit er eigenlijk in die soepballetjes, rookworsten, paté en vleeskroketten? Voor veel mensen zal dit gelijk staan aan beschaving; een kunststuk van voedingsmiddelen regelgeving, moderne hygiëne, en innovatieve techniek. Voor mij heeft het iets leugenachtigs. Het is een proces ingericht voor mensen die wel vlees eten, maar op geen enkele manier geconfronteerd willen worden met de dierlijke oorsprong ervan.

De ervaring is een heel andere bij de Turkse slager waar ik kom voor mijn lamsvlees. Hier is geen polystyreen. De lamsbouten zien er nog uit als de achterpoten van een echt dier, en de lamskoteletten als de rug. Het ruikt er ook naar vlees. De supermarkt ruikt naar niks. Voor mijn vis ga ik naar de markt. De vissen liggen daar nog op het ijs, in plaats van in de gasverpakkingen met stikstof en koolstofdioxide die de visfilets in de supermarkt vers moeten houden. Vis die onherkenbaar is gemaakt, zonder een kop of een staart en zonder graten of een vel. Veel blanke Nederlanders zie je bij de visboer op de markt niet meer. Wel veel Aziaten en mensen uit het Middellandse Zeegebied, die viskoppen komen halen voor de soep, of inktvis, of een net met venusschelpen. Het zijn mensen die nog weten hoe een vis eruit hoort te zien. Zijn die ogen niet veel te troebel en is die griet niet veel te klein.

Waar de Nederlandse omgang met voedsel mij steeds onwillekeurig aan doet denken is Aldous Huxley’s Brave New World ― in veel opzichten een profetischer dystopie dan zijn veel beroemdere tweelingbroer 1984. Waar in de gerationaliseerde, Fordistische samenleving van Brave New World zwangerschap als een primitieve praktijk is uitgebannen, en babies worden geïncubeerd in zogenoemde Hatching and Conditioning Centers; daar wordt in het hedendaagse Nederland de consumptie van vleesproducten zoveel mogelijk losgekoppeld van hun dierlijke oorsprong, en vlees in toenemende mate geproduceerd in een soort agro-industriële bedrijven. De enige mensen die nog zelf kinderen krijgen in Brave New World zijn de wilden in het reservaat, de Savage Reservation. De enige mensen in Nederland die nog enige directe relatie lijken te hebben met het voedsel dat ze eten zijn de immigranten, die voor een belangrijk deel in enclaves bij elkaar wonen in de grote steden, met eigen winkels en supermarkten. De nieuwe modelburgers in de Brave New World verdrijven iedere vorm van narigheid en iedere onaangename gedachte met de drug soma. Daar lijkt de Nederlandse praktijk met de fictieve uit de pas te lopen. Soma is niet iets wat ze voor zichzelf opeisen, maar iets dat ze verplicht aan dieren willen toedienen om hun jammerlijke einde te verzachten. Het is vervolgens deze focus op een klein deelaspect van de hele productieketen, waarop dan de claim op een superieure beschaving gebaseerd is. Bij ons hoeft het dier bij de slacht tenminste niet onnodig te lijden.

Instinctief gaat mijn sympathie eerder uit naar de met taboes, rituelen en voorschriften omgeven Joodse en Islamitische slacht, dan naar de schone, pijnloze dood die de bioindustrie zegt te waarborgen. Ook voor iemand die religieus volstrekt onmelodisch is, zoals ik, kunnen op het gebied van de dierenslacht de religieuze tradities een zekere gevoeligheid vertegenwoordigen die in de moderne procedures verloren gaat. De ontheiliging van het dier is voor mij veeleer iets dat kleeft aan de kiloknallers die de moderne bio-industrie op de schappen brengt, dan aan de producten van de koosjere slager en de halal slager. Deze commodificatie van dieren in de moderne vleesindustrie is een houding die bovendien niet helemaal los staat van de tot kannibalisme veroordeelde koeien uit de BSE affaire, de dioxinekippen en het massaal ruimen van geiten en varkens. De verdoving van dieren is niet de procedure die het verschil maakt tussen beschaafd en onbeschaafd. Het is een bijzaak die afleidt van de wezenlijke vragen.