Civil War: knallend vaarwel van Alex Garland

De bijzondere Britse regisseur Alex Garland - Ex Machina, Annihilation, Devs en Men - stopt ermee. Civil War, over een tweede burgeroorlog in de Verenigde Staten, is zijn laatste film en weer een hele gekke.

In Civil War keren de grote staten Texas en Californië zich samen met enkele kleinere tegen de Verenigde Staten als geheel en dus ook tegen de president (Nick Offerman). Ze scheiden zich af van de rest van het land. Een burgeroorlog is het resultaat en wij volgen vier persfotografen, geleid door Kirsten Dunst, die tijdens een extreem gevaarlijke road-trip naar het front reizen en het uiteindelijke doel hebben om de president te interviewen in het Witte Huis. Tijdens deze reis haalt Garland alles uit de kast (Civil War is dan ook de duurste film die het prestigieuze productiehuis A24 ooit gemaakt heeft). We rijden in vele hinderlagen, zien hoe afschuwelijk mensen zich tijdens een burgeroorlog tegen elkaar keren - de film is bijzonder wreed en gewelddadig - maar maken ook periodes van stilte mee, waarin Garland de hectiek stilzet en zijn hoofdpersonen in verstilde prachtige landschappen neerplant waarin dan ineens een tijdje weinig gebeurt; een vertragende techniek die heel bevreemdend werkt en die hij in al zijn werk toepast.

De potentieel dodelijk reis verloopt intens spannend: de actiescènes zijn niet om aan te zien spannend en zo adrenaline opwekkend dat je hart in je keel springt. De actie is hyperrealistisch, dus niet als in standaard dure actiefilms, en de vele doden die vallen zijn geen uitwisselbare poppetjes maar mensen. Vooral de finale in Washington DC, waarin de rebellerende staten achter de president aangaan, is bizar heftig. Niet omdat Garland alles opblaast en stuk schiet (hoewel hij wel heel veel opblaast en stuk schiet), maar omdat hij en zijn vaste cameraman Rob Hardy (Mission: Impossible - Fallout) echt een prachtige dynamische, soms feeërieke en altijd spannende beeldtaal hebben ontwikkeld waarin de actie altijd overzichtelijk blijft, ondersteund door heel goed gemixt geluid. De acteurs zijn ook gaaf, vooral Kirsten Dunst en de jonge Cailee Spaeny, die net als in Priscilla erg fascinerend is en ook hier weer van een totaal onduidelijke leeftijd is (20 kan, 12 kan ook).

Het verhaal van de film is zoals al het werk van Garlands multi-interpretabel. Er zijn verschillende  invalshoeken te vinden. Is Civil War een aanklacht tegen de media, die conflicten alleen al door hun aanwezigheid ophitsen? Ja, de fotojournalisten komen er soms niet fraai af, maar zijn tegelijk ook vaak integere helden. Is het een film tegen polarisatie? Jazeker, maar niet op een manier die veel critici in de Verenigde Staten leuk vonden. Civil War stelt het onderwerp duidelijk aan de orde maar neemt geen positie in, en veroordeelt beide kanten in dit bizarre conflict (dat je zou kunnen framen als het linksige Californië plus het knetterrechtse Texas tegen een Trump-achtige zittende president) niet. Verschillende filmcritici vonden het niet kunnen dat Garland geen stelling nam in zijn ietwat vergezochte burgeroorlog, wat de ironische situatie oplevert dat een film die stelling lijkt te nemen tegen polarisatie volgens sommigen niet polariserend genoeg is. Civil War is niet specifiek anti-Trump (critici willen in Offermans president graag Trump zien maar vinden hem niet echt), het is ook geen totale affakkeling van de (foto)journalistiek, maar het gaat wel over populisme en media-sensatiezucht.

Garland zegt in interviews altijd dat hij met zijn werk een dialoog met de kijker wil opbouwen en zelf niet het definitieve antwoord wil voorkauwen. Dat moet je zelf doen. Daar moet je tegen kunnen als kijker, maar Garlands vraagtekens zijn ook hier weer erg boeiend en sterk.

Civil War is daarmee een waardig afscheid geworden; de film is wéér heel anders dan zijn vorige. Saai wordt het nooit met Alex Garland (53). Hij begon als romanschrijver (The Beach, verfilmd met Leonardo DiCaprio), begon daarna scripts te schrijven (28 Days Later, Sunshine, Never Let Me Go, Dredd) en daarna begon hij ook zelf zelfgeschreven scenario’s te regisseren. Eerst de ontzettend bijzondere film Ex Machina over een super-menselijke vrouwelijke robot tjokvol AI, met als centrale vraag: heeft ze recht op een menselijke behandeling. Daarna de totaal weirde sici-film Annihilation over de terugvechtende bedreigde natuur die de mensheid te grazen neemt. De intellectuele scifi-serie Devs over een techbedrijf was een existentiële en religieuze filosofische verkenning en Men was een body-horror-drama over hoe het is om vrouw te zijn te midden van mannen. Garlands echte hoofdpersonen zijn in al zijn eigen werk altijd vrouwen trouwens, dat heeft hij in vier films en een tv-serie strikt volgehouden. Waarom? Hij legt nooit echt iets uit.

Zijn hersenspinsels leverden zeer verschillende en boeiende films op, en nu heeft hij geen zin meer. Regisseren is helemaal niet leuk, aldus Garland in The Guardian. Het is ontzettend gedoe en Garland wil weer achter de schrijftafel zitten; hij gaat scenario’s voor anderen schrijven. Fijn, maar als hij nooit meer iets regisseert is dat wel een verlies voor de cinema.

Zie bijvoorbeeld de bizar cynische laatste minuut van de film, die zo hard en fout is dat je ervan in de lach schiet. We gaan Garland missen.

Civil War, vanaf donderdag 11 april 2024 te zien in de bioscoop