Is er een opleving van extreemrechts gedachtegoed?

Wereldwijd winnen extreemrechtse ideeën aan terrein. In Duitsland was er in februari nog een aanslag en ook in Nederland is zoiets niet ondenkbaar volgens de AIVD. 

De gebroeders Grimm komen ervandaan en de Duitse voetballer der Duitse voetballers: Rudi Völler. Maar echt bekend was Hanau eigenlijk vooral door het gruwelijke bombardement in de Tweede Wereldoorlog, dat 90 procent van het Duitse stadje verwoestte. Tot er zich vorig jaar in februari een nieuw drama voltrok.

Tobias Rathjen (43) opende het vuur in twee sishalounges en doodde daarbij negen mensen. Daarna nog zijn moeder, en daarna zichzelf. Al vrij snel wist Justitie te melden dat het om een terreuraanslag ging met extreemrechts motief. Rathjen haatte vreemdelingen, zoveel werd wel duidelijk na het vinden van zijn afscheidsbrief en videoboodschap waarin hij tevens schuld bekende.

Neonazi’s
Het bracht het gesprek op gang over de staat van extreemrechts gedachtegoed in Duitsland. In De Nieuws BV  vraagt presentator Patrick Lodiers het maar gewoon: zijn de neonazi’s terug? 'Ze zijn nooit weggeweest', zegt Duitslandkenner Marja Verburg. 'Het gaat in golfbewegingen. In de jaren negentig waren aanslagen op asielzoekerscentra; in de jaren tachtig was er een grote aanslag op het Oktoberfest. Maar sinds 2015 - eigenlijk sinds de vluchtelingencrisis - is het weer terug en nu van een andere kwaliteit dan daarvoor. Het is nu terug met een extreemrechtse terreurgroep die ook geweld gebruikt. We hebben vorig jaar - in 2019 - al verschillende aanslagen gezien. En als die terreurgroepen dan worden opgerold, blijkt vaak dat leden bij het leger hebben gewerkt of er nog steeds werken. Of bij de politie, of bij veiligheidsdiensten. Dat probleem werd lang niet erkend, maar dat is nu over. Omdat het zo zichtbaar is.'

Rechts in Nederland
Eng idee, vindt Lodiers, maar dat is Duitsland. Hoe zit het met rechts-extremisme in Nederland?

Daarover werd eind april opeens een heleboel inzichtelijk nadat de AIVD daar uitvoerig over berichtte in het jaarverslag dat door minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) naar de Tweede Kamer werd gestuurd. De algemene conclusie: een forse opleving wereldwijd, met in Nederland vooral online een groeiende beweging, met als meest sprekende voorbeeld het platform Erkenbrand. Ze zijn er, ze worden luider en zichtbaarder.

Maar, anders dan in Duitsland, gaat het hier niet om traditionele neonazi’s. Dat is hier maar een hele kleine beweging. Maar dat wil niet zeggen dat het neonazi-gedachtegoed hier geen voet aan de grond heeft. Alt-right-bewegingen denken grotendeels hetzelfde over zaken, maar kiezen voor een andere vorm en toon. Het nieuwe extreemrechts, aldus de AIVD, is ‘een mengvorm van verschillende ideologieën, oud en nieuw’, waarbij islamhaat ‘de belangrijkste nieuwe ideologische drijfveer' is.

Aanslag
Is dat gevaarlijk? Ja, stelt de AIVD, want er is weinig zicht op. Een blinde vlek, noemt men het zelfs. Onderzoeksjournalist Nikki Sterkenburg sprak voor haar promotieonderzoek met 36 extreemrechtse activisten. Daarover vertelde ze aan Nieuwsuur: 'Die hebben allemaal gemeen dat ze een soort vage notie hebben van hoe Nederland eruit zou moeten zien, namelijk met minder ruimte voor etnische en religieuze minderheden.'

Ze vindt een aanslag uit deze hoek in Nederland bepaald niet ondenkbaar. 'Er hangt een aantal eenlingen rond die zich nergens thuis voelen en die lezingen volgen en demonstreren te soft vinden. Zij filosoferen openlijk over hoe het allemaal wat harder en gewelddadiger zou kunnen.' Hoogleraar en terrorisme-expert Beatrice de Graaf doet bij DWDD nog een duit in het zakje: 'Het zijn er hier minder dan in Duitsland - daar gaat het over duizenden mensen die misschien een aanslag willen plegen - maar het hoeft er maar eentje te zijn.'

Wereldwijd 
En dat kan ook hier. Vincent T. uit Doornenburg, bijvoorbeeld, die opgepakt werd vanwege de verdenking dat hij een terroristische aanslag aan het voorbereiden was - hem kwamen ze op het spoor door zijn rechts-extremistische uitingen op Facebook. Daar waren ze op tijd bij, maar dat gold niet voor Rathjen, wiens radicale teksten toch ook al voor zijn aanslag online stonden. De Graaf benadrukt nog maar eens: we moeten ons niet blind staren op terrorisme uit islamitische hoek, maar ook onze ogen openen voor geweld van rechts. En niet alleen in Duitsland, maar ook hier en in de rest van de wereld. Interpol berekende dat geweld met rechts-extremistisch motief in de afgelopen vijf jaar met 300 procent is toegenomen. Behalve Hanau doen plaatsnamen als Christchurch, El Paso en Halle wellicht een somber belletje rinkelen.

En hebben we van links-extremisme dan minder te vrezen? Daar lijkt het wel op, volgens de AIVD: ‘Linkse groeperingen concentreren zich op activisme in de vorm van demonstraties en burgerlijke ongehoorzaamheid. De acties zijn, mede ten gevolge daarvan, minder persoonsgericht. Op deze manier wordt een grotere groep belangstellenden bereikt, voor wie extremisme een brug te ver is.’