Een eerlijk gelijkwaardig Nederland. Wij zijn voor. Jij ook?

Hoe schrijf je grappen voor op tv? Kees van Amstel geeft college.

20-03-2021
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
1318 keer bekeken
  •  
keesvanamstel

© Kirsten van Uffelen

Hoe werkt het schrijven van tv-grappen? Geen clichés gebruiken of juist wel? Kees van Amstel geeft college.

Er gebeurt iets ellendigs in de wereld, heel even wachten, en dan kun je er een grap over maken. Oftewel: comedy is tragedy plus time . Die wachttijd hangt vooral af van de ernst en het aantal doden. Voor comedyschrijvers in de tv-wereld geldt meestal een aangepaste vorm van de uitspraak: Comedy is tragedy plus 24 hrs.

Wie zijn die mensen?
Je hebt waarschijnlijk om ze gelachen zonder dat je het wist. Achter veel radio- en televisieprogramma’s schuilt tegenwoordig een behoorlijk leger aan tekst- en humorschrijvers. En dat is serious business! Neem Even tot hier, Dit was het nieuws en De TV kantine tot Zondag met Lubach en de woordspelingen in de aankondigingen bij Boulevard – achter als die tv-programma’s zitten groepjes mannen en vrouwen die met hun laptop op schoot grappige dingen zitten te verzinnen. Dat gebeurt ook steeds vaker bij serieuzere programma’s trouwens. Nog even enNieuwsuur heeft een grapjas in dienst om een item op te leuken. Maar wie zijn die mensen?

Ik, Kees van Amstel, ben zo iemand. Sinds ik grappen schrijf voor tv-programma’s, lach ik een stuk minder. Begonnen bij Spijkers met koppen en toen doorgerold naar Dit was het nieuws , grappen schrijven voor Harm Edens, en nu vliegende keep bij Even tot hier, het satirisch programma van BNNVARA, met kopstukken Jeroen Woe en Niels van der Laan, die een vast team van creatieven om zich heen hebben, maar het fijn vinden om wat extra input te hebben. Daar komen freelanceschrijvers als ik om de hoek kijken. Op donderdagmiddag worden de ‘lastige’ onderwerpen gemaild naar schrijvers. ‘Kijken jullie hier eens naar’.

Het proces
Dat zijn mailtjes met zeer korte clues, bijvoorbeeld: ‘Aanslagen met explosieven op Poolse supermarkten’. Graag grappen morgen voor 10:15 uur inleveren. Groet!’
En dan begin je. Zittend op de bank met een kop thee en een vel papier en dan? Zo leuk is het allemaal niet, een aanslag op een supermarkt. Er waren flinke explosies, maar gelukkig geen doden. Dat laatste is fijn, want nu mogen de grappen iets harder zijn (welkom in de wereld van de grappenschrijver).

Meestal lees ik eerst alles wat er over het onderwerp te vinden is. Mogelijke daders, de impact, waar vond het plaats, reacties… Dit alles kan de basis zijn voor een grap. Je associeert rond het onderwerp; waaraan denken mensen bij Polen? Dit was de eerste grap die ik schreef:

‘Ik kom weinig in een Poolse supermarkt, ik weet alleen wél zeker dat na een explosie daar de hele buurt stinkt naar goedkoop bier.’

Grappig? Eigenlijk alleen gebaseerd op mijn ervaring met de Polen in mijn eigen supermarkt. Ze hebben altijd een doos met halve liters bier van de goedkope merken in hun tas. Over de tweede heb ik ook lang getwijfeld:
‘Het hele interieur van de Poolse supermarkt is verwoest. Nou ja, één troost: ze zullen in ieder geval wél iemand hebben voor het stucwerk.’

Je gebruikt hier het cliché dat alle Polen muurtjes stucen (en/of asperges steken). Hier wordt het tricky, want je wil als schrijver origineel zijn en zo min mogelijk platgeslagen clichés gebruiken. Maar hier betreed je lastig terrein. Want als je je grap te slim of elitair maakt, lacht er een te kleine groep. Ik had de beroemde Poolse dichteres Wisława Szymborska kunnen verwerken in een punchline, maar dan hadden er verrekt weinig mensen gelachen. Dus heb je clichés (asperges steken, muurtjes stucen) soms nodig voor een grap.

Prullenmand
Ook al moet het grote publiek vaak lachen om clichés, toch kun je een luie tekstschrijver snel ontdekken. Een grap maken over dronkenschap met in de punchline Bonnie St. Claire, nee. Grappen over vreemdgaan (Marco Borsato), dikke mensen (ooit Erica Terpstra, toen Peter Beense en nu weet ik het eigenlijk niet), incest (Urk of willekeurige plaats in de Bible Belt) of iets ordinairs (Geer en Goor, Patty Brard) – de slachtoffers tussen haakjes die hebben hun portie al gehad. En met een grap over Bassie kun je eigenlijk elk onderwerp afronden. Bij Dit was het nieuws verdween je grap dan automatisch in de prullenmand.

Even tot hier 
Dit was het nieuws heeft een andere werkwijze dan Even tot hier. Zo’n acht schrijvers worden tegelijkertijd losgelaten op een groot aantal onderwerpen. Het voelt als een 24 uurs schrijverswedstrijd. Je zou verwachten dat er in de teksten veel dubbelingen zijn, maar dat is het bijzondere: elke schrijver komt met totaal andere grappen en invalshoeken. Als je na een dag werken twee grappen in de uitzending had, had je het goed gedaan, zo groot was de competitie (mijn record is zeven, dit staat gelijk aan het winnen van de Eredivisie).
Even tot hier

Even tot hier

© Annemieke van der Togt

En al heb je de grap af (en ben je tevreden), dan ben je nog niet klaar. Bij internationale onderwerpen moet je gaan checken. Heeft de Amerikaanse Daily Show niet per ongeluk dezelfde Trump-grap? Wat heeft het Engelse Have I got news for you gezegd over dit onderwerp? En bij Nederlandse onderwerpen: wat doet Lubach? Wat doet Even tot hier ? Wat doet Dit was het nieuws ? En de laatste tien jaar is er nog iets bijgekomen: sociale media. Kijk maar eens na een aflevering van Boer zoekt vrouw op Twitter. Honderden grappen tegelijk van mensen en daar zitten heel goede tussen.

Je wil niet het label ‘plagiaat’ opgespeld krijgen dus moet je toch even checken of die fantastische gedachte van jou wel zo origineel is als je zelf denkt.
Zie voor voorbeelden de firma Rumag, die op sociale media vaak Amerikaanse tweets vertaalden naar het Nederlands en als originele content op hun eigen site plaatsten. Ze hebben een hoge prijs betaald voor dit plagiaat (mag ik hopen).
Terug naar de grap zelf. Hoe maak je een grap? Een grap zijn meestal twee ideeën die ineens bij elkaar komen.

Belangrijk zijn de details. Stel je wil een grap maken over oude auto’s. Wat is grappiger om te lezen:
Een oude auto
Een antieke Ferrari
Een stinkende Fiat Panda
Een vieze roestige gedeukte Daihatsu Cuore
Antwoord c. en d. zijn het grappigst, althans, dat vind ik.

Je moet in één seconde een grappig beeld oproepen bij de kijker en dan is ‘een oude auto’ te vaag. Soms zijn details zo belangrijk. Ik mocht ooit het maakproces bij Hans Teeuwen aanschouwen. Hij probeerde op verschillende avonden iets uit voor zijn nieuwe voorstelling. Het ging over een heel slecht circus, circus Baf. Een circus met heel slechte acts. Hans probeerde op opeenvolgende avonden verschillende constructies om te kijken wat het grappigste was:
Zieke Ellie met haar vieze kippen
Vieze Ellie met haar zieke kippen

De verschillen lijken heel klein, maar door uitproberen op publiek weet je het zeker. Ik geloof dat het ding uiteindelijk is gesneuveld. Ik had zelf B gekozen en jij? Een tv-grappenschrijver heeft die ‘try-out ruimte’ niet. Je hebt geen podium om je vondsten uit te proberen. Het helpt dus dat je ook podiumervaring hebt als komiek.

Je weet pas of de grap werkt als de camera’s al draaien. Bij de opnames van Even tot hier en Dit was het nieuwswordt er ook gekeken naar de reactie van het publiek. Weinig lach? Dan wordt de grap keihard weggeknipt. En daar heb je dan 24 uur keihard aan gewerkt. Is komedie toch weer tragedie geworden.

Even tot hier, zaterdag om 21.30 op NPO 1
Door Kees van Amstel
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.