Waarom vallen de feestdagen zwaar voor eenzame jongeren?

Ongeveer de helft van de jongeren tussen de 18 en 34 jaar voelt zich eenzaam. En juist tijdens de feestdagen wordt dat gevoel vaak nóg sterker. Maar waarom? 

Eenzaamheid is een gevoel van leegte, verdriet of angst, omdat je voor een langere periode geen verbondenheid voelt. Tijdens de feestdagen ligt de nadruk op verbondenheid en gezelligheid, dus kan het negatieve gevoel extra worden benadrukt. 

‘Heel netjes gezegd is eenzaamheid het fysiek ervaren van verbroken patronen in de verbinding met andere mensen’, legt eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks uit. ‘Dat klinkt ingewikkeld, maar het komt erop neer dat je eenzaamheid in je lichaam voelt. Het is een emotie.’ Iedere (ingrijpende) verandering in het leven kan eenzaamheid veroorzaken. Denk aan een verhuizing, een ongeluk of het krijgen van een baby. Zulke gebeurtenissen doorbreken bestaande relatiepatronen. ‘Mensen hebben vaste patronen nodig: hoe vaak je elkaar ziet, appt of belt, maar ook hoe diep de gesprekken gaan’, zegt Rijks. ‘Als die patronen wegvallen of veranderen, kan eenzaamheid ontstaan.’ Eenzaamheid is volgens haar in de basis niet verkeerd. Het is een signaal dat aanzet tot verbinding. ‘Maar als iemand niet de vaardigheden heeft om die verbinding aan te gaan, kan eenzaamheid iets negatiefs worden.’

Eenzaamheid heeft ingrijpende effecten, volgens Rijks. ‘Het hormoonstelsel verandert: waar contact normaal een prettig gevoel geeft, blijft die beloning uit.’ Aan de ene kant is er dus behoefte aan contact, maar tegelijkertijd zorgt eenzaamheid voor somberheid. Daardoor staan mensen juist minder open voor contact.

De psychologie kent drie basisbehoeften die onlosmakelijk zijn verbonden.

1. Verbondenheid (het gevoel ergens bij te horen)
2. Autonomie (het gevoel van vrijheid en controle over je eigen keuzes en acties)
3. Competentie (vertrouwen in het eigen kunnen)

Eenzaamheid is het gevolg van een gebrek aan verbondenheid. Als je je eenzaam voelt, kun je onzeker worden over je sociale vaardigheden: je gelooft dat je minder competent bent om relaties aan te gaan (‘ik kan geen gesprek voeren’, ‘ik ben niet gezellig genoeg’). Daarnaast kan je het idee krijgen dat je geen invloed hebt op je sociale leven: het gevoel van autonomie over sociale interacties en vriendschappen verzwakt (‘ik wil leuke dingen doen, maar ik heb niemand', 'ik zit gedwongen thuis’, ‘ik heb niemand en daar kan ik niets aan veranderen’).

Eenzaamheid kan leiden tot een negatieve spiraal, volgens pedagoog Jolanda van Gerwe. ‘Mensen gaan slechter voor zichzelf zorgen en krijgen meer stress en depressieve gedachten.’ Het wordt een probleem wanneer eenzame mensen negatief over zichzelf gaan denken. ‘Zij gaan normale situaties op een negatieve manier interpreteren en kijken letterlijk negatiever naar de wereld.’ Dat zorgt ervoor dat eenzame mensen minder benaderbaar zijn voor anderen. ‘Dat negatieve zelfbeeld straal je uit. Je kijkt naar de grond en sluit je af. Dat maakt contact lastiger.’

Daarom helpt het standaardadvies om bijvoorbeeld op een teamsport te gaan of vrijwilligerswerk te doen vaak niet. ‘Een eenzaam persoon zal zich ellendig blijven voelen, want het brein belemmert hen in sociale situaties’, aldus Van Gerwe. Veel mensen blijven daardoor liever thuis, ook al hebben ze behoefte aan verbinding. Die paradox maakt eenzaamheid zo’n hardnekkig probleem. Eenzaamheid ligt vaak aan de basis van andere problemen, zoals depressie, eetstoornissen of suïcidale gedachten. ‘Naast dat het ellendig is om je zo te voelen, tast eenzaamheid ook je afweersysteem aan’, zegt Rijks. ‘Eenzame mensen worden sneller ziek en leven gemiddeld korter.’

Rijks benadrukt dat eenzaamheid altijd aanwezig is, maar vooral opspeelt op momenten van rust. ‘Wanneer iemand thuiszit, weinig afleiding heeft of tot rust komt, wordt het gevoel heel actief.’ Het vergelijken (op sociale media) met hoe leuk anderen het hebben, maakt de eenzaamheid alleen maar erger. Daarom zijn de feestdagen vaak extra confronterend. ‘Plaatjes op sociale media van hoe gelukkig anderen zijn en de illusie dat het overal supergezellig is: voor mensen die zich eenzaam voelen is dat een klap in het gezicht.’ Volgens Rijks krijgen zij daardoor het gevoel dat ze tekortschieten. ‘Ze krijgen het idee dat ze waardeloos zijn, omdat zij dat niet hebben.’

Het brein moet leren ontspannen van de constante stress die eenzaamheid veroorzaakt, legt Rijks uit. Daarnaast moet je leren hoe je verbinding met anderen kunt aangaan. ‘Eenzaamheid is een hersenprobleem. Als je je langere tijd eenzaam voelt, kun je daar niet zomaar zelf uitkomen. Dan is het belangrijk om professionele hulp te zoeken.’ Bij beginnende eenzaamheid kunnen de volgende tips helpen:

• Praten. Maak het bespreekbaar met iemand die naar je luistert zonder te oordelen. Als je niemand hebt in je omgeving, kan dat ook via bijvoorbeeld de Luisterlijn.
• Beweging. Ga naar buiten en wees actief. Beweging stimuleert de aanmaak van gelukshormonen, zoals endorfine en dopamine.
• Herkenning. Zoek een veilige plek met mensen die hetzelfde voelen. Dan is de stap om contact te leggen een stuk minder groot. Stichting Join Us brengt eenzame jongeren met elkaar in contact.