Steeds meer ernstige ongelukken met elektrische fiets: Hoe veilig is de e-bike voor ouderen?

Nederland vergrijst en daarmee zijn er steeds meer ouderen in het verkeer. Zowel in de auto als op de fiets. Dankzij de komst van de elektrische fiets, oftewel de e-bike, heeft het fietsen onder ouderen een vlucht genomen. Uit de Monitor verkeersveiligheid 2017 van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) blijkt dat de fietsmobiliteit onder 65-plussers negen procent toenam in 2016 ten opzichte van de jaren ervoor. Voor bijna de helft van de fietstochten die 65-plussers vorig jaar aflegden, gebruikten ze een elektrische fiets. Tegelijkertijd nam het aantal dodelijke verkeersongevallen met e-bikes volgens de laatste politiecijfers toe. Hoe veilig is de elektrische fiets voor ouderen?

Sinds 2014 zijn zeker 79 e-bikers in Nederland omgekomen bij een verkeersongeval. Bijna negentig procent van de verkeersdoden op een e-bike is zestig jaar of ouder. De politie vindt de cijfers ‘zorgwekkend’ en adviseert ouderen een helm te dragen wanneer ze op de elektrische fiets stappen. Hoeveel mensen die een ongeluk kregen met een e-bike gewond raakten, is niet bekend. Volgens de Monitor verkeersveiligheid wordt het aantal gewonden onder fietsers niet goed geregistreerd en zijn de beschikbare gegevens onvolledig en daardoor niet betrouwbaar. “Sowieso kampen we in Nederland met een ernstige onderregistratie bij fietsongevallen, vooral bij de niet-dodelijke ongevallen. Hoe meer betrouwbare data, des te beter onderzoek er mogelijk is”, zo zegt Patrick Rugebregt van SWOV. Uit de data die beschikbaar is, blijkt wel dat het aantal gewonden bij fietsongelukken de laatste jaren toeneemt.

Welke groep is gevaarlijker: de jonge of de hoogbejaarde automobilist?

Verwondingen vaak ernstiger
Daarnaast blijkt uit onderzoek van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) dat de ouderen die gewond op de Spoedeisende Hulp belanden, vaak zwaarder letsel hebben dan gewone fietsers.

“E-bikers raken bij een verkeersongeluk twee keer zo vaak ernstig meervoudig gewond dan gewone fietsers” , zegt chirurg Jeroen Poos van het UMCG (tegenwoordig werkzaam bij het Medisch Centrum Leeuwarden, maar nog steeds betrokken bij het onderzoek, red.).

Poos startte het onderzoek met collega’s op. Hij kwam wekelijks slachtoffers van ongelukken met een e-bike tegen op de Spoedeisende Hulp: “Op een gegeven moment dacht ik: dit is een maatschappelijk probleem. Hier moeten we als UMCG iets mee doen.” Poos hield 23 maanden alle fietsongevallen bij die op de Spoedeisende Hulp van het UMCG werden behandeld. Zowel slachtoffers van ongelukken met elektrische als met gewone fietsen. Uit zijn onderzoek bleek dat bijna de helft van de gewonde e-bikers hersenletsel heeft. Ook liggen ze gemiddeld langer in het ziekenhuis en belanden ze twee keer zo vaak op de Intensive Care als gewone fietsers.

Een van de oorzaken lijkt volgens Poos dat ouderen op een elektrische fiets gemiddeld harder rijden dan op een gewone fiets. Dat blijkt ook uit onderzoek van SWOV. “Een hogere snelheid stelt hogere eisen aan de reactiesnelheid”, aldus Patrick Rugebregt van SWOV. Volgens Rugebregt blijkt uit eerdere onderzoeken dat die reactiesnelheid bij ouderen gemiddeld trager is dan bij jongere mensen. Ook hebben ze minder spierkracht en evenwichtsgevoel en zien ze moeilijker contrast in het donker.

“Juist op het moment dat fysieke vaardigheden minder worden, gaan senioren fietsen op een fiets die 25 kilometer per uur gaat” , zegt een woordvoerder van Veilig Verkeer Nederland. 

Op- en afstappen moeilijk voor ouderen
Een oplossing is volgens SWOV om de maximale ondersteuning van de elektrische fiets lager af te stellen, zodat de snelheid afneemt. “Ook met een lagere maximumsnelheid biedt de elektrische ondersteuning het comfort om langere afstanden te rijden, en in een tempo waarbij het makkelijker is om de balans te bewaren. Bij het op- en afstappen speelt balans ook een belangrijke rol.” Volgens Rugebregt hebben ouderen meer moeite met op- en afstappen. Daar gebeuren de meeste ongelukken mee. De e-bike is zwaarder dan de gewone fiets. Vandaar dat het kan voorkomen dat senioren bij het op- en afstappen vallen. “Als de e-bike in een hoge versnelling staat, dan ben je ook niet zomaar weggefietst. Hier is dan echt spierkracht voor nodig”, aldus Rugebregt.

VVN vindt het een verantwoordelijkheid van de fietser zelf om de e-bike op een zo veilig mogelijke manier te gebruiken door bijvoorbeeld een helm te dragen. Om ouderen daarbij te helpen, houdt VVN trainingsdagen voor ouderen. Bas Vroonland van VVN organiseert deze zogeheten e-bike dagen in de provincie Zeeland. Vroonland bevestigt de stelling van SWOV, dat ouderen de meeste moeite hebben bij het op- en afstappen. Dat ziet hij tijdens trainingsdagen. “Dan merk je dat een aantal zich dat verkeerd heeft aangeleerd. Vooral dames die willen starten of stoppen. Dan steppen ze een aantal keer met het been op de grond en halen het been daarna over de stang naar de andere kant. Op het moment dat je heel vitaal bent en geen moeite hebt met het optillen van de benen is dat geen probleem, maar als je wat strammer wordt en meer moeite hebt, kom je ten val.”

Op de trainingsdagen geeft VVN samen met fietsenmakers en vrijwilligers onafhankelijk advies over de verschillende fietsen die er zijn. Ook adviseert VVN een helm te gebruiken tijdens de oefeningen:

Ook chirurg Jeroen Poos adviseert ouderen een helm te dragen om schedelhersenletsel te voorkomen. “De helm helpt echter niet om een ongeval te voorkomen. Daarvoor is het mogelijk verstandig om fietslessen te nemen en/of een keuring te doen waarbij bijvoorbeeld ook naar het zien, luisteren, evenwicht en reactievermogen wordt gekeken.”

Onderzoek
Er gebeurt meer op het vlak van trainingen voor gebruik van e-bikes. SWOV is bezig met een studie naar welke trainingsmethoden het meest geschikt zijn. Dat moet uiteindelijk leiden tot handvaten voor het opzetten van kwalitatief goede trainingen. Rugebregt kan er helaas nog niets over vertellen. “Ten eerste omdat het onderzoek nog in volle gang is en we dus nog niet eens zo ver zijn dat we de resultaten al op een rij hebben. En ten tweede: als we nu inhoudelijk al vertellen wat er tijdens het onderzoek gebeurt, bestaat de kans dat potentiële deelnemers aan het onderzoek vooraf beïnvloed worden. Dat willen we uiteraard voorkomen.”

Hoewel VVN vindt dat het zo veilig mogelijk maken van fietsen en e-bikes geen politieke aangelegenheid is, maar een verantwoordelijkheid van de fietser zelf, betekent het volgens Vroonland niet dat overheden achterover kunnen zitten:

Chirurg Poos ziet wel een rol voor de politiek: “Helmgebruik moet meer gestimuleerd worden. Verplicht stellen gaat wat ver vind ik. Kijk naar profwielrenners en bijvoorbeeld skiërs, daar is een helm volstrekt normaal.”

Volgens Vroonland bereikt VVN met de e-bike dagen nu slechts een ‘heel klein percentage’ van de ouderen die een elektrische fiets willen gebruiken. “Met de provincie Zeeland en fietsenmakers komen we in 2018 met een nieuw concept waarbij we een veel groter bereik denken te hebben. We gaan allerlei fietsactiviteiten opzetten. Het is belangrijk dat we de ouderen bereiken, want die trainingsdagen zijn zeker nodig. Dat blijkt wel uit het aantal ongevallen. Een groot gedeelte zou te voorkomen zijn als mensen op een goede manier met de elektrische fiets omgaan.”