‘Jullie weten niet wat je mij aandoet, je neemt mijn vrijheid weg'

De auto is voor veel ouderen cruciaal om zelfstandig te kunnen blijven. Met de leeftijd neemt echter ook de kans op medische problemen toe die het autorijden kunnen belemmeren. ZEMBLA onderzoekt: wie bepaalt tot wanneer ouderen mogen blijven autorijden? "Men vindt eens in de vijf jaar keuren genoeg. Dat is niet genoeg. Ik ben mijn zoon hierdoor kwijt", zegt Joke Wiesemann in de ZEMBLA uitzending 'Ouderen achter het stuur'.

Kijk de aankondiging van de uitzending: (tekst gaat verder onder video):

Op 11 mei 2017 ging haar zoon Marvin Silva (42) zijn hond uitlaten in Amsterdam Osdorp. Hij werd geschept door een 89-jarige automobilist die onwel was geworden in de auto. De bestuurder en de hond waren op slag dood, Marvin overleed twee dagen later in het ziekenhuis.

Vanaf 75 jaar moeten automobilisten zich om de vijf jaar medisch laten keuren om het rijbewijs te verlengen.

“Er zullen mensen doorheen glippen, het is absoluut geen waterdicht systeem” , zegt keuringsarts Eddy Windgassen.

Tijdens zo’n rijbewijskeuring moet hij afgaan op wat mensen zelf invullen en verklaren, maar hij kan niet controleren of dat klopt. Keuringsartsen hebben geen toegang tot het medische dossier van iemand. Ook zijn mensen niet verplicht een recente medicijnlijst van de apotheek te overleggen.

Koos Spee, voormalig landelijk verkeersofficier van justitie pleit al jaren voor regelmatiger en strengere keuringen, waarbij mensen ook verplichte praktijklessen moeten nemen. “En als die instructeur denkt van: ‘Nou die die bakt er helemaal niks meer van’, dan moet hij gewoon de plicht hebben om dat aan het CBR door te geven.” Maar het Ministerie van Infrastructuur en het CBR vinden dat de verantwoordelijkheid bij de oudere bestuurder zelf ligt. “Als je zelf twijfelt aan je rijgeschiktheid, zoek dan contact met een rijschool en ga proefrijden”, zegt Manfred Rosenboom, divisiemanager rijgeschiktheid CBR.

Meldplicht
Ook als tussen de keuringen door gezondheidsproblemen ontstaan die het rijden kunnen beïnvloeden, dan is het de verantwoordelijkheid van de automobilist zélf, om dit te melden aan het CBR. “Maar als je bij die specialist vandaan komt en je doet niks, dan blijf je gewoon rijden”, zegt Spee. Dat bevestigt klinisch geriater Hanna Willems:

Eerder hebben de Gezondheidsraad en de Ombudsman ervoor gepleit, hier een wettelijke meldplicht van te maken. Maar dat voorstel heeft het nooit gehaald. Volgens het Ministerie is het niet te handhaven.

Familie
En zo komt de verantwoordelijkheid grotendeels bij familieleden te liggen. Dat ervoer Mary Verweij toen zij en haar vader te horen kregen dat hij Alzheimer heeft. Hij wilde niet naar het CBR, hij wilde gewoon blijven rijden. “Hij werd ook heel boos: ‘Je zegt nu wel dat ik niet mag autorijden van de dokter, maar is dat wel zo? Jullie weten niet wat je mij aandoet, je neemt mijn vrijheid weg. En dat is ook heel erg’.”

Als er twijfel is over de rijgeschiktheid van een familielid, kunnen mensen ook een melding doen bij het CBR. Maar, zo staat op de website, daar moet dan wel een doktersverklaring bij. En dat is een probleem, want een arts mag niet zomaar informatie over zijn of haar patiënt aan derden verstrekken zonder toestemming van de persoon in kwestie. 

"In de eerste plaats zijn we er voor het individu, voor de patiënt in de spreekkamer. En dat betekent dat ik niet zomaar mijn beroepsgeheim daarvoor kan schenden, als het ten nadele zou kunnen zijn van die patiënt",  aldus geriater Willems.

“Een goed onderbouwde melding nemen wij altijd in behandeling”, zegt Manfred Rosenboom, divisiemanager rijgeschiktheid bij het CBR. “Als het maar gedetailleerd is omschreven […] wat het ziektebeeld is waaraan iemand lijdt, dan kunnen we daar ook iets mee doen.” Maar dat vertelt het CBR dus niet zo duidelijk in voorlichtingsdocumenten. Want daarin wordt juist benadrukt dat er een verklaring van een dokter of andere onafhankelijke derde, zoals maatschappelijk werker, meegestuurd moet worden.  “Je wilt natuurlijk niet dat je door het CBR uitgenodigd wordt terwijl je prima rijdt maar de buren een hekel aan je hebben”, zo verklaart Rosenboom die terughoudendheid. “We gaan dat in die zin ook toch niet stimuleren zo. We willen gewoon een zo compleet mogelijk verhaal binnenkrijgen.”

Eén-tweetje
Familieleden zouden toch het liefst willen dat artsen aan het CBR melden, als iemand niet meer rijgeschikt is. “Als zij dat bepalen, dan weet ik zeker dat mijn vader het veel eerder accepteert. Hij zal er niet blij mee zijn, maar accepteert het denk ik sneller. En hij hoeft dan ook niet meer boos te zijn op mij”, zegt Mary Verweij. Ook het SWOV, het wetenschappelijke instituut dat onderzoek doet naar verkeersveiligheid, heeft in 2013 aan de Minister van Infrastructuur voorgesteld een meldplicht voor artsen in te voeren: “Verplicht de behandelend arts om vermoedens van rijongeschiktheid te melden, ongeacht de leeftijd van de patiënt”.

Maar dat advies is niet overgenomen, omdat de overkoepelende organisatie van artsen, de KNMG, de vertrouwensrelatie met patiënten niet in gevaar wil brengen. "Immers, in geval een patiënt weet dat een arts verplicht is om vermoedens van rijongeschiktheid te melden, zou dat de patiënt ervan kunnen weerhouden de arts te raadplegen", zo laat de KNMG schriftelijk weten aan ZEMBLA.

“Dat vind ik een beetje makkelijk eigenlijk”, zegt Verweij over de reactie van de KNMG. “Dat betekent dat zij hierin hun verantwoordelijkheid niet willen nemen, en zich dan verschuilen.” Geriater Willems begrijpt dat familieleden dat gevoel krijgen:

"Het is geen één-tweetje om daar nou een oplossing voor te zoeken. Omdat je zit met beroepsgeheim, omdat je zit met de autonomie van de patiënt, omdat je het graag goed wil doen. Maar je hebt ook nog dat maatschappelijk belang, want iedereen voelt zich natuurlijk te kort schieten op het moment dat je in de krant weer leest dat er een auto ongeluk is geweest met een oudere en ernstige gevolgen."

Samenstelling en regie: Nicolien Herblot
Research: Suzan Borst
Eindredactie: Manon Blaas.