Psycholoog Sabine Stellingwerf: ‘Zoeken naar waar de lucht zit’

De laagdrempeligheid. Sabine Stellingwerf denkt dat precies dat de kracht is van 113 Online, Je kunt het je misschien niet voorstellen, maar voor mensen die rondlopen met de gedachte aan zelfmoord is het heel moeilijk om een professional in vertrouwen te nemen. 113 Online benaderen kan dan een uitkomst zijn. Ons kun je altijd gewoon bellen, anoniem. 24 uur per dag, 7 dagen in de week. En gelukkig weten veel mensen ons te vinden. We zitten nu op zo’n 20 duizend oproepen per jaar. Dat zijn voornamelijk mensen die met zelfmoordgedachten rondlopen. Maar ook hun naasten weten ons te vinden voor advies.‘’

,,Dat klopt. Wij worden best vaak geconfronteerd met ervaringen van mensen die zich grote zorgen maken over een familielid, bijvoorbeeld. Er zijn ook verhalen bekend van docenten die zeer bezorgd zijn over een leerling. Als je een ‘niet-pluis’-gevoel hebt, adviseren wij altijd: stap op die persoon af en ga in gesprek. Mensen zijn heel erg bang om de vraag te stellen: ‘denk je wel eens aan zelfmoord?’. Terwijl wij weten dat het heel belangrijk dat die vraag gesteld wordt. Mensen die aan zelfmoord denken, zitten in een tunnelvisie, een fuik van hun eigen gedachten. Om daar uit te komen is het van essentieel belang dat er iemand is die juist daar naar vraagt. Alleen dan kan diegene van gedachten gaan wisselen met een ander, en blijft hij niet langer hangen in zijn eigen gedachten. En het is pertinent niet zo dat het stellen van die belangrijke vraag mensen juist er toe aanzet om suïcide te gaan plegen.’’

,,Tja, maar dan zou ik een tegenvraag willen stellen: wat is het ergste antwoord dat je je kunt voorstellen? Je vindt het misschien zelf wel lastig om die vraag te stellen, en je vindt het misschien heel moeilijk om van iemand om wie je geeft, van wie je houdt te horen dat hij of zij met de gedachte aan zelfmoord rondloopt. Maar je zou je zelf toch voor je kop slaan als je het nooit gevraagd hebt! Zeker als je weet dat je er wel aan gedacht hebt en er niets mee gedaan hebt. En dan gebeurt het, iemand pleegt zelfmoord… Die uitkomst is natuurlijk veel erger dan wat het antwoord ooit had kunnen zijn. Iemand verliezen is verschrikkelijk. Maar we weten dat wanneer het om zelfmoord gaat, de verwerking zo ontzettend veel moeilijker is. Mede vanwege die schuldvraag: had ik er maar wel naar gevraagd, had ik die laatste keer maar wel op bezoek gekomen, had ik maar wat aardiger geweest. Dat zijn allemaal zaken die mensen zichzelf gaan afvragen. ‘’

"Heel belangrijk. Het begint met dat contact, met erover praten. Maar het is ook goed om je als familie betrokken op te stellen bij de behandeling die eventueel loopt. Ga bijvoorbeeld mee naar de huisarts. We weten dat mensen die aan zelfmoord denken het heel moeilijk vinden om die stap te zetten, de gang naar de huisarts wordt als een enorme drempel ervaren. Vraag aan de persoon in kwestie wat hij of zij nodig heeft om wel die stap naar hulp te zetten. Verwijs naar 113. Wij gaan altijd in gesprek, zoeken samen naar een mogelijkheid wel in contact te komen met professionele hulpverleners.’

,,In de richtlijn voor behandeling van suïcidaliteit staat dat het belangrijk is om familieleden te betrekken bij de behandeling. Ook een behandelplan is een vereiste, en in dat plan moet ook de rol van de familie zijn opgenomen. Het is geen kwestie of het op prijs wordt gesteld. Het is een vereiste voor een goede behandeling. Ik zou mensen ook echt op het hart willen drukken om – als de persoon in kwestie dat wil – je te melden bij de behandelaar, en te vragen om op de hoogte te worden gehouden van de ontwikkelingen. Zo kun je als familie absoluut een actieve rol in spelen.’’

,,Dat zou niet mogen. Ik wil niet zeggen dat de GGZ op dit moment op dit vlak al optimaal functioneert. Er valt echt nog wel een slag te maken. Het is een kwestie van tijd, van geld dus. Het is simpelweg een extra partij die je er als behandelaar bij moet betrekken. Maar dat hoort wel te gebeuren. Ook omdat de behandelaar de patiënt eigenlijk alleen maar kent vanaf het moment dat hij of zij ziek is. En de familie kent de patiënt ook toen hij nog gezond was. Je hebt de familie nodig. Alleen de familieleden kunnen zeggen: ‘het gaat echt heel slecht met hem’, of ‘zo kennen we hem helemaal niet’. Zeker op de langere termijn moet je als behandelaar die familie goed in kaart hebben. Want het is natuurlijk wel de bedoeling dat de patiënt straks gaat integreren in het dagelijkse leven, daar horen sociale contacten bij. Dus het is belangrijk om te weten wie de mensen op de patiënt heen zijn die kunnen zorgen voor die nodige sociale controle. ‘’

,,Voorop moet te allen tijde staan dat je jezelf niet in gevaar brengt. Dus voel je dat er veel agressie bij die persoon zit, of dat de situatie echt gevaarlijk is, dan moet je er van wegblijven. Want je moet natuurlijk een dubbeldrama voorkomen. Als dit niet het geval is dan kun je als toevallige voorbijganger wel degelijk het verschil maken. We weten namelijk dat het erg belangrijk is om te reageren op mensen die overduidelijk uitstralen dat het niet goed met ze gaat. Als je daar stoïcijns aan voorbij gaat dan kan de suïcidale mens dit ervaren als goedkeuring van zijn gedrag. We weten ook dat suïcidale mensen voorafgaand aan hun poging tot zelfdoding op zoek gaan naar aanwijzingen waarom ze het niet zouden moeten doen. Een simpele vraag als: ‘gaat het wel goed met je?’ kan dus van vitaal belang zijn. Ik denk dat als we allemaal wat bewuster met anderen om zouden gaan, iets assertiever zouden zijn, wel die vraag zouden stellen, dan zouden we met elkaar een hoop ellende kunnen voorkomen.’’

,,Het is een enorm traumatische gebeurtenis als je ziet dat iemand zich van het leven berooft. Ongelooflijk naar om te zien. Het meest verstandig is om daar zoveel mogelijk in je omgeving met vrienden, met familie over te praten. Dat is eigenlijk de beste remedie tegen een post traumatische stress. Als dit nou niet voldoende is, en je gaat klachten ontwikkelen - je ziet het steeds voor je ogen gebeuren, je hebt er nare dromen van - dan zou ik zeggen: ga naar de huisarts. En vraag een goede verwijzing. Wat het akelige is van het zien van een zelfmoord, dat zelfs daar schuldgevoelens bij kunnen komen. Had ik maar wat geroepen, had ik maar iets gezegd, had ik maar geprobeerd contact te maken. Niet voor niets is de slogan van 113 Online: Zelfmoord. Praat erover.’’

,,Ik sta zelf erg aan de kant van het leven. Maar ik kan me ook goed voorstellen dat mensen nou eenmaal diepe dalen kunnen ervaren. Ik zie het als een uitdaging om uit te zoeken waar de lucht zit, waar de ruimte zit, hoe kunnen we er samen toch een andere draai aan geven. Ook heel interessant: het overstijgt alle problematieken. Er zijn mensen die een akelige fysieke aandoening hebben. Maar er zijn daarnaast mensen die ogenschijnlijk alles helemaal goed voor elkaar hebben. Suïcide maakt geen onderscheid. Er is nog zoveel wat we daar niet over weten, hoe het nou precies werkt. Dat maakt juist deze problematiek zo ontzettend interessant. ‘’

"Eenzaamheid. Mensen voelen zich zo alleen. En dan heb ik het niet over het oude mevrouwtje waar niemand meer bij op bezoek komt. Ik bedoel daarmee de mensen die voelen alsof ze nooit echt contact met iemand hebben. Mensen voelen zich tot last van anderen. Hebben het gevoel er niet helemaal bij te horen. Mensen voelen zich vaak niet verbonden. Kijk, iedereen heeft wel een het gevoel alleen te zijn. Sta je op een feestje, veel mensen, en jij voelt je alleen. Dat gevoel gaat bij veel mensen gewoon weer voorbij. Op een volgend feestje voel je je namelijk helemaal niet alleen. Maar er zijn mensen die dit gevoel van eenzaamheid, van niet verbonden zijn heel lang hebben. En dat is vreselijk zwaar om mee te leven.’’