Mensenrechtenschendingen door productie windmolens en elektrische auto’s

De toenemende vraag naar duurzame apparaten zoals elektrische auto’s, fietsen en windturbines, veroorzaakt grove mensenrechtenschendingen in Zuid-Afrika. Dat melden internationale vrouwenrechtenorganisatie ActionAid en de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) woensdag op basis van eigen onderzoek. 

Voor al die energiezuinige apparaten is mangaan nodig. Mangaan wordt voornamelijk gebruikt voor de productie van staal, het meeste gebruikte element voor de bouw van windturbines. Daarnaast is het essentieel in batterijen van elektrische auto’s van veel merken zoals Volkswagen, Tesla, Nissan, Hyundai, BMW en Renault.

Zuid-Afrika is een van de grootste mangaan-leveranciers ter wereld. 70 procent van het mangaan dat Nederland importeert komt uit de mangaanmijnen in Zuid-Afrika. In en rond die mijnen vinden volgens SOMO en ActionAid ernstige misstanden plaats. 

Veel omwonenden hebben ernstige gezondheidsklachten doordat de mijnen luchtverontreiniging veroorzaken. Bovendien vervuilen de mijnen het toch al schaarse water. Er vinden regelmatig heftige onaangekondigde explosies plaats die huizen beschadigen. In de regio werd eerder asbest gewonnen. Bij de explosies in het gebied komt daardoor ook veel schadelijk asbest vrij.

Uit het onderzoek blijkt dat de mijnbouwbedrijven zich niet aan de nationale wetgeving in Zuid-Afrika houden. Richtlijnen voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) bestaan al meer dan tien jaar, maar die zijn nog te vrijblijvend, vinden SOMO en ActionAid. Bovendien worden ze niet nageleefd, blijkt uit het onderzoek. “Bewoners worden niet geconsulteerd noch gecompenseerd en beloofde ontwikkelingen, zoals een nieuwe asbestvrije school, worden vaak niet gerealiseerd”, schrijven de onderzoekers.

De leefomstandigheden van vrouwen in het gebied rond de mangaanmijnen zijn volgens de onderzoekers het slechtst. Ze moeten steeds verder lopen voor schoon water, nemen meer zorg op zich voor zieke familieleden, en hebben tegelijk minder kans op werk in de mijnbouwsector. “Sommige vrouwen zien zich genoodzaakt tot sekswerk om te kunnen overleven. Ook worden vrouwen bij consultaties niet eens uitgenodigd en dus ook niet gehoord als het gaat om mijnbouw en de effecten ervan in hun gemeenschappen.”

De problemen worden alleen maar groter, omdat de vraag naar duurzame energie groeit, zo verwachten ActionAid en SOMO. In 2020 werden er in Nederland twee keer zoveel elektrische voertuigen verkocht als in 2019 en de komende jaren neemt dat naar alle waarschijnlijkheid nog meer toe. Het internationaal Energie Agentschap schat dat er wereldwijd in 2030 voor de batterijen in elektrische voertuigen 177.000 ton mangaan nodig zal zijn. 

De organisaties roepen het nieuwe kabinet op wetgeving in te voeren die bedrijven verplicht mensenrechten in hun productieketens te respecteren om een energietransitie te realiseren die echt duurzaam is.

Er ligt een initiatiefwet op tafel die de Tweede Kamer na de zomer gaat behandelen. Ook op EU-niveau buigt de Europese Commissie zich binnenkort over EU-wetgeving op het gebied van IMVO.

Eerder werd ook duidelijk dat er misstanden zijn rond de winning van kobalt dat ook gebruikt wordt in moderne accu’s van elektrische auto’s en mobiele apparaten. Veel kobalt komt uit mijnen in Congo. Arbeiders die in kobalt- en kopermijnen werken, worden bij het delven vaak blootgesteld aan gevaarlijke hoeveelheden giftige stoffen. Uit onderzoek van de Universiteit van Lumbashi in Congo en de Universiteit van Leuven en Gent, blijkt dat die blootstelling leidt tot geboorteafwijkingen bij de kinderen van de mijnwerkers.