Leren zonder klassen, huiswerk en toetsen

'Onderwijs is al decennia niet veranderd’
Sjef Drummen is mede-oprichter van Niekée. Op deze middelbare school in Roermond, waar ‘gepersonaliseerd leren’ (heel persoonlijk leren, maatwerk per kind), al acht jaar centraal staat, is vorig jaar een nieuwe leerweg gestart voor leerlingen met alle niveaus: Agora. Binnen dit concept zijn de uitgangspunten van Niekée tot in het uiterste doorgevoerd.

Revolutionair
Drummens ideeën over onderwijs zijn revolutionair. Hij is in staat om in een gesprek van een uur je hele beeld over onderwijs op te schudden, vastgeroeste ideeën om te schoffelen. Hij dwingt je anders te kijken naar het systeem waar we met z’n allen al decennia in zitten. Je kunt niet anders dan mee te gaan in zijn overtuiging: het moet en het kan anders. Agora is daarvan het levende bewijs. Het is een school waar kinderen van alle niveaus en leeftijden bij elkaar zitten. Een school waar vakken, toetsen, roosters en huiswerk zijn geschrapt. Een school waar men er niet van uitgaat dat kinderen door kennis vergaren de wereld uiteindelijk snappen, maar juist andersom. Agora spoort leerlingen aan om zelf de wereld te gaan ontdekken, waardoor ze kennis gaan op doen. Zelfvertrouwen, een gevoel van veiligheid, daar draait het om, zeker in de onderbouw. Het gevolg: gemotiveerde leerlingen die in de bovenbouw zin hebben om te leren.

Enthousiast de deur uit
Deze baanbrekende manier van onderwijs geven wordt inmiddels in het hele land gezien, vertelt Drummen. Per dag heeft hij vier aanvragen voor interviews, werkbezoeken of lezingen. ,,Er is veel belangstelling voor wat we hier met z’n allen hebben ontwikkeld. Wie hier is geweest, gaat enthousiast de deur uit. Van politici tot onderwijsinspectie, van docenten tot ouders en leerlingen.’’

Toch houdt de politiek vast aan het oude systeem. ,,Dat komt doordat politici dit nieuwe onderwijsconcept niet aan het electoraat kunnen uitleggen. Het electoraat snapt het niet, want is zelf opgegroeid in het oude, bestaande schoolsysteem. Tja, en als je kiezers het niet snappen, dan valt er niets te winnen, en houd je het maar bij het oude. Zo werkt dat’’, zegt Drummen.

'Het onderwijs zal veranderen'
Niet dat het hem demotiveert. Laat staan dat hij zich er iets van aantrekt. Integendeel. ,,Het onderwijs zal veranderen. Vergelijk het met V&D. Tot voor kort dacht iedereen: V&D is er altijd geweest, en zal altijd blijven. Wat blijkt: V&D verdwijnt. Past niet meer in deze tijd. Zo is het ook met het onderwijs. Dat ziet er nog precies zo uit als toen ik veertig jaar geleden op de middelbare school zat, sterker zoals het ooit halverwege 1800 vorm kreeg. Oké, in de klassen hangen digiborden. Maar in de basis is het onderwijs niet mee ontwikkeld. Dat is bizar. Dat kan gewoon niet want als er een ding is dat wel verandert, dan is het de wereld om ons heen.’’

‘Politiek houdt vast aan oud onderwijssysteem’
Elf jaar geleden begint Drummen samen met twee schooldirecteuren aan de bouw van een nieuwe school. De aanleiding is eigenlijk negatief. Drie scholen in Midden-Limburg zijn verplicht te fuseren. De drie pioniers spreken direct, bij hun eerste vergadering uit dat er een compleet nieuw onderwijsconcept moet komen ,,En, heel belangrijk, we besluiten dat we in ieder geval niet aan de leerkrachten gaan vragen wat ze willen. Die zijn zo geconditioneerd, geïnstitutionaliseerd, alsof hun hersenen zijn aangetast door een schimmel. Begrijp me goed, leraren zijn hun gewicht in goud waard. Maar ze zijn niet in staat om buiten het vaste systeem te denken. Als we met hun wensen rekening zouden houden, dan zou de nieuwe school een compromis, een afgeleide van het oude worden. En dat wilden we per se niet.’’

Anders doen
De drie bedenken en tekenen een nieuwe leeromgeving, toekomstgericht, ‘from scratch’. Alles mag dan anders zijn, de uitgangspunten zijn helder. Drummen: ,,Ten eerste moet je je boerenverstand gebruiken. Bijvoorbeeld het gegeven dat jongens en meisjes anders zijn, anders leren. Ten tweede moeten leraren de ruimte krijgen om gebruik te maken van hun intuïtie. Dus in de regelgeving kan dan misschien staan dat de aanpak op een bepaalde manier moet. Maar als je merkt dat dit niet bij het kind past, dan doe je het toch anders?!

'De kinderen scheppen zelf orde.’
Leerkrachten moeten altijd een keuze kunnen maken ten gunste van de leerling. Ten derde is het essentieel dat leerkrachten weten hoe kinderen leren, hoe hersenen zich ontwikkelen. En als je de wetenschap daarbij betrekt – zes hoogleraren hebben meegebouwd aan ons concept -, dan weet je dat voorselecteren bijvoorbeeld dodelijk is voor kinderen. Of het nu gaat om niveau of leeftijd. Je moet kinderen niet in een hok stoppen. Je zult zien’’, gaat Drummen licht spottend verder: ,,zonder hokken – in het onderwijs klassen genoemd - heb je ook geen rattengedrag. Ineens blijkt het onder de duim houden van kinderen helemaal niet meer nodig. Orde houden? Onzin. De kinderen scheppen zelf orde.’’

'Het is echt hun plek'
De term mavo- of havoleerling is voor Drummen een gruwel. ,,Wat is dat, een havoleerling? Hoezo kun je dat al op 12, 13 jarige leeftijd weten? Het is toch bekend dat de hersenen pas volgroeid zijn als kinderen dik in de twintig zijn? Waarom zou je ze dan nu al dat stempel meegeven. Ik ben er van overtuigd dat ieder kind in staat is elk niveau te halen. Sterker nog. Ieder kind kan naar de universiteit. Niet dat het moet. Helemaal niet. Ik weet alleen zeker dat het in theorie mogelijk is, als de onderwijsvoorwaarden goed zouden zijn. Alle kinderen willen namelijk groeien, willen beter worden, willen vooruitgaan. Motivatieproblemen? Daar hebben de leerlingen van Agora geen last van. Er zijn zelfs leerlingen die balen als het weekend is, of vakantie. Zo graag zijn ze hier. Het is echt hun plek.’’

Geen conditionering
De sleutel ligt volgens Drummen in de manier waarop bij Agora met de kinderen wordt omgegaan. ,,Wij doen niet aan conditionering, zoals op de meeste middelbare scholen gebeurt. Moet je je voorstellen. Je komt op zo’n school, moet je ineens in een hok, allemaal op hetzelfde tijdstip, hetzelfde doen. Zo ga je thuis toch ook niet met kinderen om? Al heb je alleen maar zoons, of juist alleen maar dochters; ieder individu is anders, vraagt een andere benadering. En natuurlijk zijn er regels. Thuis aan tafel eten om zes uur bijvoorbeeld. Maar de manier waarop je het kind bereikt is per kind totaal anders. Dat weet iedereen. Waarom zie je dat dan niet terug in het onderwijs?’’

‘Agora-docenten krijgen energie van hard werken’
Het dwingen van kinderen in het oude keurslijf levert in de ogen van Drummen vooral zwaar ongemotiveerde leerlingen op. ,,Ik ken ze wel hoor, die jongens die hun tijd echt uitzitten op zo’n school, als plantjes. En ouders, die maar hopen dat hij dat stomme diploma haalt. En wat zie je vervolgens: op hun achttiende weten ze helemaal niet wie ze zijn, weten ze niet waar hun talenten liggen, wat ze leuk vinden, zijn ze onzeker. Daarom is die uitval op vervolgopleidingen ook zo gigantisch. Veertig procent! Kinderen hebben geen idee wat ze moeten. ‘’

Om dat te voorkomen is Agora totaal anders ingericht. Er zijn geen schoolvakken, geen toetsen, geen huiswerk, geen lesboeken of methoden, geen klassikale instructie. ,,Wij werken volledig gepersonaliseerd. Dat wil zeggen: iedere leerling heeft een eigen leerroute. Je kunt het vergelijken met het gildesysteem uit de Middeleeuwen waar iedere meester vier leerlingen, gezellen had. Ieder kind leerde op een andere manier. Dat is een fantastisch systeem. Door alle nieuwe technologie die we tegenwoordig hebben, kunnen we ook weer op die manier werken. Kennis is overal, binnen en buiten de school. Alleen de weg er naar toe is voor iedereen anders. Docenten zijn er om leerlingen bij die zoektocht te ondersteunen.”

‘Alle kinderen willen beter worden, groeien’
Het overdragen van kennis is volgens Drummen overigens de allerlaatste stap die leerkrachten van Agora zetten. Hij illustreert zijn ideeën met het verhaal van de leerkracht en zijn drie koffers: ,,In de eerste koffer zitten diamanten. Die staan voor een groot hart voor kinderen, voor het ultieme vertrouwen dat de leerkracht heeft in de leerling. De tweede koffer zit vol goud. Dat staat voor wetenschappelijk onderbouwde kennis over hoe kinderen leren, welke weg ze moeten aflopen om zich te ontwikkelen. De derde koffer is van lood en is gevuld met radioactief materiaal. Dat is pure kennis. Pas als je alles uit de eerste en tweede koffer hebt gebruikt, kun je beginnen met het overdragen van die kennis. Voorzichtig, want het is giftig, kan dodelijk zijn. Op de meeste scholen is het overdragen van kennis het begin. En daarom werkt het niet. Kinderen raken erdoor geïnfecteerd. Wij investeren de eerste jaren vooral in de persoonlijke ontwikkeling van kinderen. Zij moeten zich veilig voelen, vrij. We leren ze te kijken naar de wereld, zich te verwonderen, te ontplooien. Wow! Wat is die wereld mooi! Maar ook: wat is mijn rol daarin? De moderne wereld vraagt om mensen die flexibel zijn, creatief, inventief, mensen die zelf keuzes kunnen maken, mensen met een groot aanpassingsvermogen. Wij streven er naar dat kinderen na Agora vastberaden de onzekere toekomst van morgen omhelzen.’’

Alhoewel Drummen het fenomeen ‘diploma’ liever vandaag dan morgen zou afschaffen, moeten kinderen in Nederland dit papiertje wel halen. ,,We zijn samen met experts uit Berlijn hard bezig met het ontwikkelen van een computerprogramma dat data verzamelt over de emotionele stabiliteit, de creativiteit en de ambitie van elke individuele leerling. Zo kunnen we straks met een druk op de knop een compleet beeld geven van de mogelijkheden van een kind. Het zegt veel meer dan de huidige diploma’s.’’ Drummen snapt wel waarom er al een hbo is dat hier erg in is geïnteresseerd. ,,Moet je je voorstellen wat een ellende – zowel financieel als emotioneel - je kunt voorkomen als je die enorme uitval in het eerste jaar op vervolgopleidingen terug kunt brengen, gewoon omdat kinderen de juiste keuze hebben gemaakt."

Zo ver is het nog niet. Dat diploma moet vooralsnog worden gehaald, ook op Agora. ,,Na twee, drie jaar Agora zijn de kinderen zo gemotiveerd, dat ze bereid zijn om te leren. Dat leggen zo uit: ‘Jongens, het systeem in Nederland is nu eenmaal zo dat we nog even met elkaar een hobbel moeten nemen. Die hobbel, dat is het eindexamen. Daarna haal je een diploma. Je moet er achterlijke dingen voor doen. Maar daarna kun je verder, de toekomst tegemoet. ‘’’

Lees verder
Dorien Kok uit Huizen probeert al jaren een nieuwe school te stichten onder de naam Omnium. Als onderwijscoach ziet ze met lede ogen toe hoe steeds meer kinderen die niet goed 'passen' verdwaald raken in het huidige onderwijssysteem. Daarom wil ze een school waarin het kind centraal staat, in plaats van het systeem.
Omniumschool