Vraagbaak: Hoe leven edelherten buiten de bronsttijd?

Bij edelherten denken de meeste mensen aan de bronsttijd. Het klassieke beeld van een mannelijk hert omringd door een harem van hindes. Tijdens de bronsttijd draait het om de voortplanting. Al burlend en vechtend houdt het imposante mannetje de concurrentie op afstand. Maar dit alles speelt zich af in een relatief korte periode: van half september tot begin oktober. Waar zijn de edelherten de rest van de tijd?

In de zomer en de winter vormen edelherten aparte roedels gescheiden op geslacht, zoals te zien op het filmpje van Nils Knibbe.  Waarom leven de sexe gescheiden? En wat doen ze in de periode buiten de bronstijd? Een van de fotografen vindt het net lijken alsof deze ‘koningen van het bos’ in vergadering zijn, maar waarover? In de vraagbaak leggen we deze vragen voor aan dierecoloog Hugh Jansman van de Wageningen University. Hij doet onderzoek naar wilde dieren in Nederland en vertelt dat de strategie om te overleven tussen de sexe totaal verschillend is. Zozeer dat het zelfs eigenlijk verwonderlijk is dat het een en de dezelfde soort is.

Buiten de bronstijd, als de hormonen weer tot rust zijn gekomen, staan de meeste mannetjes bij elkaar in kleine of grotere roedels. Dan investeren ze in hun ‘wapenuitrusting’. Ze moeten zorgen dat ze fit blijven en testen elkaar uit onder andere door met elkaar te stoeien. En ze moeten zorgen dat hun gewei optimaal groeit en niet beschadigt. Alles is erop gericht om elkaar in te schatten: wie kan ik wel en wie kan ik niet hebben als latere concurrent in de bronsttijd. Edelherten gaan namelijk liever niet het gevecht aan als het niet moet. Als het wel gebeurt, dan kan het er zo hard aan toe gaan dat een van de twee gewond raakt of zelfs sneuvelt. Overigens leven de machtigste opperherten in de bloei van hun leven, als ze tussen de 6 en 12 jaar oud zijn, vaak in kleinere groepen of solidair.

Jos Scholten nam zijn foto tijdens een vogeltelling. "De jonge mannetjes groeperen zich in deze periode, hun geweien moeten nog verder groeien, het zijn allemaal bastgeweien. Over enige weken valt de groep uit elkaar en start langzaam de bronst. Ze stonden heel dicht bijeen, dus geen telelenseffect", aldus Jos.

De vrouwenroedels staan altijd in grote(re) groepen bij elkaar. Dat is onder andere vanwege veiligheid, maar ook omdat ze matriarchaal ingesteld zijn. De oudere dieren met ervaring weten bv waar voedsel en water te vinden is en staat bovenaan de hiërarchie. Meerdere generaties staan bij elkaar: oma, dochters, kleindochters en de kalfjes vormen een roedel. Bij voldoende voedsel staan meerdere familiegroepen samen. Normaal gesproken splitsen ze per familie op in de winter als het voedsel schaars wordt, maar in ons land gebeurt dat vaak niet doordat hun leefgebieden ernstig verstoord worden door mensen, met name door mountainbikers die opeens met hoge snelheid opduiken.

Mannelijke kalfjes groeien heel anders op dan de vrouwelijke kalfjes. Ze moeten zorgen dat ze in het 1e jaar zo groot en sterk mogelijk worden en geen achterstand oplopen en zodoende later de concurrentieslag met andere mannetjes aan kunnen. Moeders investeren de eerste tijd ook meer in hun mannelijk kalf wat energie betreft, die krijgen bijvoorbeeld vettere melk. Voor de vrouwelijke kalfjes zorgen ze weer veel langer, in principe de rest van hun leven omdat ze in familieroedels blijven. Mannelijke kalfjes blijven circa 2 jaar als hun gewei begint te groeien in de roedel van de hindes.

Fotograaf Risseeuw schrijft bij zijn foto: "Tijdens de bronst worden er vaak de meest prachtige platen gemaakt van prachtige geweidragers maar het kaalwild is de bepalende factor in het hele bronstgebeuren. Waar, wanneer en welk hert hun mag beslaan, wordt door de hindes bepaald en jaarrond is hun gedrag veel leuker om te volgen."

Alleen een paar weken per jaar tijdens de bronsttijd, ongeveer van half september en begin oktober, mengen de mannelijke en vrouwelijke roedels zich. Bij de mannetjes is hun testosterongehalte dan heel hoog en kunnen elkaar tijdens die periode niet uitstaan. Ze gaan ze op zoek naar de hindes en gaan daarbij de strijd aan met hun concurrenten. De bronsttijd is voor de mannelijke edelherten extreem uitputtend vanwege de inspanningen en omdat ze nauwelijks eten. Na de bronst zijn ze op hun kwetsbaarst en dat is het moment dat bijvoorbeeld een wolf kan toeslaan. Dat geeft een zwervend hert wel weer de kans om zijn positie in te nemen, als de hindes het goed vinden.

Zijn 2018 maakte Vroege Vogels TV een uitzending over Radio Kootwijk. Hierin is de bronst in optima forma te zien.
Kijk hier naar de beelden.