Op pad met Menno Bentveld: Hoogtij

Voor de Varagids schrijft Menno Bentveld iedere week een introductie bij de aflevering van Vroege Vogels TV.

Lees hieronder de gehele column:

Toen ik voor het eerst zag hoe opgewonden boswachters en ecologen werden van zoetwater-getijdenwerking, vond ik het maar aanstellerij. Als kustbewoner vond ik het de normaalste zaak van de wereld dat de zee twee keer per dag het strand overspoelt, bovenaan even knabbelt aan de zeereep, om zich daarna terug te trekken, waarbij het natte zand een gedekte tafel vormt voor meeuwen, strandlopers en pleviertjes. En hoeveel zooi de mens ook in zee stort, hoeveel of hoe weinig vis er nog in rondzwemt en hoe sterkt het water door ons toedoen ook opwarmt, dat getij, die eeuwige afwisseling van eb en vloed, daar veranderen we niks aan. Voorlopig niet tenminste.

Maar zoetwater-getijdewerking da’s heel andere koek, weet ik nu.

Vroeger, je weet wel, toen alles anders was, vroeger, voordat we Nederland met de Deltawerken zowat volledig dicht hadden gemetseld en beveiligd tegen het wassende water, verplaatste de getijdewerking van de zee zich tot diep landinwaarts. Veel van onze grote en kleine rivieren stonden in open verbindingen met de Noordzee zonder obstakels als dammen, dijken, gemalen en sluizen en de gevolgen van eb en vloed zag je dus niet alleen in Noordwijk of Vlissingen, maar bijvoorbeeld ook in Gorinchem en rond het hele IJsselmeer.

En die getijdenwerking zorgde voor bijzondere omstandigheden: dan waren de oevers gortdroog, dan weer zeiknat. Soms was het water voornamelijk zoet, dan weer brak of behoorlijk zout. Het ene moment stond het water stil en was alles rustig, om daarna weer hard te gaan stromen en van alles mee te sleuren. En de natuur paste zich daarop aan.

Met als hoogtepunt mijn favoriet: de spindotterbloem. Prachtige, stevige plant met grote gele bloemen. Als hij volledig in bloei staat komt bij hoogwater plots het bovenkantje los dat zich, als een soort baby-spindotterbloem met bladeren en bloemen en al, mee laat voeren door het wegtrekkende water, om ergens anders langs de rivier voet aan de grond te krijgen en zich te vestigen. Een kloon in de vorm van een vlot!

Zoetwatergetij is inmiddels behoorlijk zeldzaam. Wij konden het geweldig in beeld brengen op de Grote en Kleine Zaag, twee onnoemelijk kleine, buitendijkse eilandjes in de Nieuwe Maas vlakbij Rotterdam. Zomaar een flardje natuur middenin Zuid-Holland en dan het water anderhalve meter zien stijgen.

Dus als je op zo’n plek bent waar je het water langzaam ziet opkomen of wegstromen en je vermoed dat het een zoetwatergetijdengebied betreft, koester het moment. Blijf gewoon eens zes uur staan als je de tijd hebt, zie land in water veranderen, zie de spindotters drijven en steltlopers foerageren.

Kijk zondag 25 mei 2025 om 19.25 uur naar de uitzending over de Riviereilanden in de Nieuwe Maas op NPO 2.