Nieuwe vogelatlas: vogelbevolking spectaculair op de kop

Duizenden vogelaars gingen drie jaar lang op pad om alle vogels in Nederland systematisch in kaart te brengen. Het resultaat wordt op 24 november 2018 gepresenteerd in het nieuwe boek ‘Vogelatlas van Nederland’. De publicatie maakt duidelijk dat de vogelwereld de afgelopen 40 jaar behoorlijk op z’n kop is gezet. 

Klimaatverandering, verstedelijking, schaalvergroting van de landbouw, afname van insecten. Actuele ontwikkelingen die van grote invloed zijn op Nederlandse vogels. De nieuwe Vogelatlas van Sovon Vogelonderzoek Nederland geeft een uitgebreid overzicht van de actuele verspreiding en trends van broedvogels en wintervogels in ons land. 

In Vroege Vogels Radio een gesprek met Harvey van Diek van SOVON Vogelonderzoek Nederland en een van de auteurs van ‘de Vogelatlas van Nederland’. En met Robert Kwak van Vogelbescherming, een van de schrijvers van ‘Bedreigde vogels van Nederland’.

Vergeleken met 40 jaar geleden verblijven er tijdens het broedseizoen ongeveer evenveel vogels in ons land. Toch is de samenstelling van onze vogelbevolking gigantisch op zijn kop gezet. Zo zijn er soorten verdwenen maar ook bijgekomen, waaronder spectaculaire nieuwkomers zoals de zeearend, visarend, wilde zwaan en kraanvogel. Ook zijn er flink meer exoten in ons land gaan broeden.

Ondanks deze nieuwkomers spreken de onderzoekers van een verarming. De samenstelling van vogelgemeenschappen in de verschillende regio’s gaat steeds meer op elkaar lijken. Dit komt doordat een aantal kwetsbare, aan bijzondere landschappen gebonden vogelsoorten, is verdwenen, zoals de klapekster, duinpieper en ortolaan. Tegelijkertijd duiken enkele algemene soorten nu overal op, zoals grote bonte specht en boomkruiper. De verschillen worden binnen Nederland steeds kleiner.

De trends en verschillen in Nederland hebben veel te maken met de inrichting van ons land. Vogels moeten zich niet alleen voortdurend aanpassen aan klimaatverandering en omstandigheden op trekroutes, maar ook aan veranderingen in ons landschap. De Vogelatlas laat goed zien hoe met name broedvogels van het boerenland het zwaar hebben door intensiever landgebruik. In 1975 bestond de helft van de vogelbevolking uit boerenlandvogels, tegenwoordig is dat minder dan 20%.

Veel bosvogels profiteren van het ouder worden van de bossen. Ondertussen nemen broedvogels van duin- en heidegebieden verder af en domineren afnames onder kustbroedvogels. Maar het is niet alleen kommer en kwel. Grote zilverreigers werden van dwaalgast tot doodnormale verschijning, en dat slechtvalken weer in allerlei steden zouden jagen en broeden had niemand kunnen voorspellen.

Tijdens de winter is Nederland internationaal gezien een belangrijk gebied voor veel vogels. Net als bij de broedvogels vergaat het veel boerenlandvogels niet goed, met uitzondering van de meeste ganzen. Daarnaast trekken door klimaatverandering sommige vogelsoorten minder naar ons land (grote zaagbek, roek) terwijl andere juist vaker blijven overwinteren (tjiftjaf, roodborsttapuit).

De nieuwe Vogelatlas is het meest actuele en betrouwbare naslagwerk over de Nederlandse vogelbevolking tot nu toe. De verzamelde gegevens vormen een belangrijk ijkpunt voor natuurbeleid en -beheer. Fred Wouters van Vogelbescherming Nederland: “De objectieve data van Sovon zijn van onschatbare waarde voor ons beschermingswerk. Dankzij dit geweldige naslagwerk waar al die duizenden tellers aan bijgedragen hebben, kunnen wij ons beschermingswerk effectiever en beter maken.”

Daarnaast nodigt de bijeengebrachte kennis wetenschappers de komende jaren uit tot verdere analyses over de vraag naar het waarom van de ontwikkelingen. De veranderingen in trends en verspreiding laten zien hoe belangrijk het is om gegevens te blijven verzamelen. Sovon zal dit dan ook blijven doen met hulp van alle vrijwilligers.

Het Wereld Natuur Fonds (WWF) herkent de zorgwekkende ontwikkeling van de verarming van het aantal vogelsoorten in Nederland en werkt actief aan oplossingen voor het herstel van de diversiteit aan vogels.

“De intensieve landbouw heeft ervoor gezorgd dat geschikt gebied voor weidevogels in Nederland steeds zeldzamer is geworden. Broedvogels van het boerenland, zoals de grutto en kievit, hebben het zwaar en dit wordt helaas weer bevestigd door de nieuwe Vogelatlas,” zegt Natasja Oerlemans, hoofd afdeling Voedsel & Landbouw bij WWF. “De boer wordt vaak als hoofdschuldige aangewezen, maar wij hebben met z’n allen toegestaan dat dit landbouwsysteem is ontstaan. En dus hebben we allemaal – de overheid, het bedrijfsleven, de banken, kennisinstellingen en de consument– een rol om dit weer te kantelen. En dat kan! Door de boeren te waarderen en belonen voor hun prestaties die goed zijn voor natuur. Daarmee bieden we zowel boeren als weidevogels een gezond toekomstperspectief”.