Nostalgie naar koude winters met sneeuw en ijs

Winters met sneeuw en ijs komen steeds minder vaak voor. Met deze zachte winters lijkt onze tolerantie voor het koude seizoen ook steeds minder te worden. Journalist Jan Hertoghs merkte dit ook op. Hij dook zijn uitgebreide archief in en schreef het boek Kind zonder winter over het seizoen dat bij hem in het bloed zit.

Toen Hertoghs 19 jaar oud was, viel hij tijdens een wandeling in de Italiaanse Alpen. Hij liep een flinke snee op in zijn arm. Vanaf dat moment zegt Hertoghs dat hij spreekwoordelijk 'sneeuw in zijn bloed heeft'. Door de jaren heen maakte de Belgische journalist veel reportages waar de winter, kou of sneeuw een rol speelde. Met lede ogen ziet hij aan hoe 'zijn' winter verandert.

"Sinds 2025 hebben we van de 25 winters, 19 milde winters gehad, waarvan er 9 buitengewoon mild", vertelt Hertoghs. "Zes van de 25 waren normaal te noemen. Sinds 2000 was er geen enkele koude, zeer koude of strenge winter meer." Hertoghs gaat uit van de Hellmann-getallen. Met deze getallen wordt bijgehouden of een dag zacht, normaal of koud genoemd kan worden.

In andere landen zijn er zelfs specifieke woorden die het verlies van de winters beschrijven. Zo gebruiken de Finnen talvisuru voor pijn en verdriet van het verliezen van de winterbeleving en lumiahdistus voor de het ongeruste gevoel of de winter wel voldoende sneeuw mee zal brengen.

In zijn boek wisselt Hertoghs verhalen over de winter af met harde cijfers, onderzoeken, mijmeringen en herinneringen. Zo maakt hij een duidelijke vergelijking tussen het heden en zijn eigen kindertijd. Waar in zijn eigen schooltijd de conciërge het schoolplein natspoot om een soort glijbaan te maken voor de kinderen, wordt er nu opveel schoolpleinen gestrooid. "Je neemt het plezier weg van de kinderen", zegt Hertoghs.

Ook het sneeuwballen gooien lijkt onder vuur te liggen. In zijn boek staan meerdere gevallen van jongeren die sneeuwballen gooiden en bezoek kregen van de politie.

Ook laat de schrijver mooi zien hoe het koude seizoen wordt geframed in zowel de media als in onze taal. "In december hoorde ik een presentator op StuBru zeggen: ‘Wat een guur weer vandaag, was het maar al summertime!’ Het was die decemberdag tien graden met enige frisse wind, maar guur is wat anders."

Ook is hij scherp op ons taalgebruik. Het valt Hertoghs op dat er veel negatieve associaties verbonden zijn aan het woord koud. "Een koud hart of koude ogen hebben, de Koude Oorlog, een koude douche, in de kou blijven staan, van een koude kermis thuiskomen, het laat me koud, het raakt zijn kouwe kleren niet. En de koude kikker, naaste familie van het ijskonijn", somt de 72-jarige op.

Het woord ijskonijn kende de Vlaamse Hertoghs tot voorheen niet. "Ik begreep dat jullie Hollanders het woord Winterprik niet gebruiken." Als het een korte tijd op een strenge winter lijkt, met vorst of sneeuw, spreekt men in België over winterprik.

Ook ziet de schrijver verschillen op het gebied van het schaatsen. "Ik wens dat ik goed zou kunnen schaatsen." Hertoghs bezocht zelf drie keer de Elfstedentocht en kocht zijn eerste paar noren in Friesland. "In Nederland is het ijs heilig verklaard." Bij zijn landgenoten bespeurt hij dit totaal niet. "Het zijn net ijsbarbaren."