Aantal eikenprocessierupsen stijgt: wat betekent dat voor 2026?

Na enkele jaren van afname is het aantal eikenprocessievlinders in 2025 weer sterk gestegen. Uit de landelijke monitoring blijkt dat er dit jaar gemiddeld drie keer zoveel vlinders per val zijn gevangen als in 2024. Vooral in de noordelijke provincies moet volgend jaar rekening worden gehouden met een hogere plaagdruk van de eikenprocessierups.

Sinds 2009 worden de vlinders van de eikenprocessierups jaarlijks gevolgd met feromoonvallen. Het aantal gevangen mannetjes geeft een goed beeld van hoeveel rupsen het jaar erop verwacht kunnen worden. In 2025 zijn 2.164 vallen verspreid over Nederland drie keer geleegd tussen juli en september. In totaal werden 38.997 vlinders geteld — gemiddeld 18 per val. Dat is een verdrievoudiging ten opzichte van vorig jaar (5,3 per val). Hoewel het aantal nog ver onder het recordjaar 2018 ligt, toen gemiddeld 73 vlinders per val werden gevangen, is de stijgende trend duidelijk zichtbaar.

Onderzoekers constateren dat de populatie zich grillig gedraagt. Op sommige plekken verschenen plotseling veel rupsen, terwijl er de afgelopen jaren nauwelijks activiteit was. De oorzaak ligt waarschijnlijk in de verlengde diapauze: een rusttoestand waarin rupsen of poppen langere tijd in de bodem blijven voordat ze zich ontwikkelen tot vlinder. Daardoor kunnen uitbraken ook plaatsvinden in gebieden waar de plaagdruk eerder laag was.

Dat maakt voorspellingen ook lastig. Op locaties waar dit jaar weinig vlinders zijn gevangen, kan in 2026 toch een lokale toename van rupsen optreden. Gemeenten en natuurbeheerders worden daarom opgeroepen alert te blijven, ook op onverwachte plekken.

Een opvallend positief signaal is de sterke toename van bronswespen, natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Deze piepkleine insecten liften mee met de vlinders — een verschijnsel dat forese wordt genoemd — en kunnen eitjes en poppen van de rups parasiteren.

Waar in 2023 slechts in twee provincies bronswespen werden aangetroffen en in 2024 in acht, zijn ze dit jaar voor het eerst in alle provincies gevonden. In totaal zijn 297 monsters verzameld en onderzocht door specialisten van Naturalis. Ook werden voor het eerst sluipwespjes van de familie Pteromalidae aangetroffen. Onderzoekers verwachten dat deze natuurlijke vijanden op termijn een steeds grotere rol gaan spelen in het onder controle houden van de eikenprocessierups.

Een stabiele populatie van zulke parasieten kan zich alleen vestigen in een omgeving met voldoende voedsel voor volwassen insecten, zoals bloemrijke bermen en tuinen met veel nectarplanten. Meer biodiversiteit in de leefomgeving draagt dus indirect bij aan het beperken van overlast door de eikenprocessierups.

De eerste vlinders werden dit jaar rond 15 juli waargenomen, met een piek in de eerste helft van augustus. De vluchten duurden tot medio september. De verwachting is dat de hogere vlinderaantallen in 2025 leiden tot meer rupsen in 2026, vooral in het noorden van het land.

Hoewel de plaagdruk volgend jaar mogelijk toeneemt, kan de groeiende aanwezigheid van natuurlijke vijanden zoals bronswespen en sluipwespen op langere termijn zorgen voor een natuurlijker evenwicht. Een populatie aan parasieten in een dichtbevolkte omgeving, zoals woonwijken, kan alleen ontstaan als er voldoende voedsel beschikbaar is voor de volwassen insecten, die afhankelijk zijn van bloemrijke vegetatie met een goede nectarindex.

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups
Bron: Nature Today